Ο Τόμας Κουν παραμένει επιδραστικός στη φιλοσοφία και ιστορία των επιστημών, με τις θεωρίες του να προάγουν τον διάλογο. — Πρέπει να σας θεωρούμε περισσότερο ιστορικό των επιστημών ή φιλόσοφο;
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μου, είχα ως κύρια απασχόληση την διδασκαλία της ιστορίας των επιστημών, γεγονός που με έχει καταστήσει ευρέως αναγνωρίσιμο —τουλάχιστον στις ΗΠΑ— ως ιστορικό. Ωστόσο, η σκέψη μου εστίαζε και στη φιλοσοφία των επιστημών, αν και στις Ηνωμένες Πολιτείες η διάκριση ανάμεσα στους δύο τομείς είναι πιο αυστηρή σε σύγκριση με την Ευρώπη. Όταν εξέδωσα τη Δομή των επιστημονικών επαναστάσεων, δεν ήξερα πώς να κατηγοριοποιήσω το έργο μου. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια μορφή κοινωνιολογίας της γνώσης. Στη συνέχεια, εμβάθυνα στη φιλοσοφία των επιστημών, παρατηρώντας ότι οι γραμμές ανάμεσα στην ιστορία και τη φιλοσοφία έχουν αρχίσει να θολώνουν. Παρ’ όλα αυτά, αυτές οι δύο δραστηριότητες διέπονται από διαφορετικούς κανόνες: ο φιλόσοφος δεν δικαιούται να αναιρεί τον εαυτό του, ενώ ο ιστορικός πρέπει να παραμένει πιστός στα γεγονότα. Είναι δυνατόν κάποιος να διαβεί μεταξύ αυτών των ρόλων, όμως όχι ταυτόχρονα.
— Θα μπορούσατε να ξεχωρίσετε τα κύρια στάδια της πνευματικής σας πορείας;
Από το πρώτο έτος στο πανεπιστήμιο, είχα έντονο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία. Διαβάζοντας την Κριτική του καθαρού λόγου, εντυπωσιάστηκα από την καντιανή έννοια της κατηγορίας ως προϋπόθεσης για τη γνώση. Ακολούθως, προχώρησα σε ανώτατες σπουδές στη φυσική, εστιάζοντας κυρίως στη φυσική των στερεών. Η απόφαση του προεδρεύοντος του Χάρβαρντ, Τζέιμς Κόναντ, να μου αναθέσει τη διδασκαλία ενός μαθήματος σε μη επιστήμονες, με ώθησε να ερευνήσω την επιστημονική πρακτική. Οι αναζητήσεις αυτές αποτέλεσαν το έναυσμα για το βιβλίο μου σχετικά με την κοπερνικιανή επανάσταση, συνειδητοποιώντας ότι η φιλοσοφία που επικρατούσε στην Αμερική τη δεκαετία του ’40, δηλαδή ο λογικός θετικισμός, δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα. Έτσι, αποφάσισα να στραφώ από τη φυσική προς την ιστορία των επιστημών.
— Σε ποιο μέτρο η φιλοσοφία σας για την επιστήμη προϋποθέτει μια φιλοσοφία της γλώσσας;
Πιστεύω ότι η γλώσσα είναι κρίσιμη για την επιστήμη, καθώς μεταφέρει τις έννοιες που χρησιμοποιεί ο επιστήμονας. Οι ερευνητές που εργάζονται παράλληλα σε ένα θέμα μπορεί να φτάσουν σε διαφορετικά, αλλά λογικά αποτελέσματα, λόγω των διακριτών εννοιών που χρησιμοποιούν. Η επιστημονική αλήθεια μπορεί να είναι πολυδιάστατη. Αντιτίθεμαι στη θέση του Πόπερ ότι η αλήθεια περιορίζεται στην αντιστοιχία των φράσεών μας με μια εξωτερική πραγματικότητα.
— Ποια είναι η θέση σας στη σημερινή φιλοσοφική αντιπαράθεση ανάμεσα στον ρεαλισμό και τον σχετικισμό;
Δεν είμαι σχετικιστής, καθώς δεν πιστεύω ότι όλα τα συμπεράσματα έχουν ίση αξία. Υπάρχει πάντα η δυνατότητα να καταλήξει κανείς σε αντικειμενικά συμπεράσματα. Διαφωνώ κατηγορηματικά με τον απόλυτο σχετικισμό του Ρίτσαρντ Ρόρτι, ο οποίος πιστεύει ότι οι γλωσσικές διαφορές εμποδίζουν την επικοινωνία, παραγνωρίζοντας την ύπαρξη γλωσσικών προβλημάτων.
— Πιστεύετε ότι η κοινωνιολογία της επιστήμης θα αντικαταστήσει τη φιλοσοφία της επιστήμης;
Το κύρος της επιστημολογίας έχει μειωθεί εξαιτίας του αυξανόμενου ενδιαφέροντος για την κοινωνιολογία και την ιστορία των επιστημών. Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι η φιλοσοφία της επιστήμης έχει φτάσει στο τέλος της. Αντίθετα, είναι πιο αναγκαίο από ποτέ να αναρωτηθούμε σχετικά με τη φύση της γνώσης και τη σημασία των εννοιών. Η κοινωνιολογία έχει τη χρησιμότητά της, αλλά δεν μπορεί να αντικαταστήσει την φιλοσοφική ανάλυση που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε βαθύτερα τη γνώση.
— Πέρα από τη σκέψη σας για την επιστήμη, έχετε μια γενική φιλοσοφία;
Είμαι πεπεισμένος για τη χρησιμότητα της φιλοσοφικής μεθόδου, η οποία, όπως σημείωσε ο Πόπερ, είναι μορφή κριτικής δραστηριότητας. Δυστυχώς, οι ανθρωπιστικές επιστήμες δεν θεωρούνται πλέον σημαντικές στην εκπαίδευση, κάτι που με λυπεί.
*Αποσπάσματα από συνέντευξη του Τόμας Κουν στον φιλόσοφο Christian Delacampagne, που δημοσιεύθηκε στην Le Monde και αργότερα στο Βήμα στις 12 Φεβρουαρίου 1995.*
Πηγή περιεχομένου: in.gr
