Της Τόνιας Α. Μανιατέα
«… Κατεβήκαμε σ΄ ένα τεράστιο έλος το οποίο διέσχιζε ένας πλακόστρωτος δρόμος. Κι έπειτα παρουσιάστηκε μπροστά μας μία τεράστια κοιλάδα, που φλεγόταν από τον ήλιο και μαστιζόταν από μυριάδες ακρίδες, τις οποίες κυνηγούσαν οι πελαργοί με τα πετάγματά τους […] Αναγνωρίσαμε την τεράστια ωφελιμότητα αυτών των πουλιών σε μία χώρα όπου οι ακρίδες προξενούν τόση ζημία…».
Ο Γάλλος περιηγητής, ιερωμένος, φιλόλογος και ποιητής Raoul de Malherbe καταχωρεί εντυπώσεις από το ταξίδι του στην Ελλάδα στο βιβλίο με τίτλο «L’ Orient, 1718-1845. Histoire – Politique – Religion – Moeurs, e.t.c.» («Η Ανατολή, 1718-1845. Ιστορία – Πολιτική – Θρησκεία – Ήθη, κ.λπ.»), που κυκλοφορεί το 1846 στο Παρίσι.
Ύστερα από μία μεγάλη περιήγηση στη Θεσσαλία και την Ήπειρο, συνοδευόμενος από τον συμπατριώτη του Saint-Maur, τον Ιούνιο του 1843 φτάνουν στην Αθήνα, όπου τυγχάνουν θερμής υποδοχής από τον πρεσβευτή της Ελλάδας στο Παρίσι, Ιωάννη Κωλέττη. Ο de Malherbe εξηγεί στον Έλληνα επιτετραμμένο ότι σκοπός του ταξιδιού του είναι να συλλέξει πληροφορίες για το πνεύμα των κατοίκων από άποψη ηθική, ιστορική και θρησκευτική, προκειμένου να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα των καταγραφών του σε εφημερίδες και ειδικά σε μία, η οποία έχει ιδρυθεί στη Γαλλία γι αυτόν τον σκοπό. Του αφηγείται μάλιστα εντυπώσεις από το μέχρι στιγμής ταξίδι του στην ενδοχώρα, κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στη γονιμότητα του ελληνικού εδάφους, που θα μπορούσε -όπως τονίζει- να προσφέρει απλόχερα πολύτιμα αγαθά της γης, τόσο για εσωτερική κατανάλωση όσο και για εξαγωγή. Μιλά για δημητριακά, βαμβάκι, καπνό, ελιές, κρασί και σταφίδα και τόσα άλλα, που μάλιστα μόλις δέκα χρόνια μετά, θα επικυρώσει με το δικό του ταξίδι στην Ελλάδα, ο συμπατριώτης του συγγραφέας, ακαδημαϊκός και δημοσιογράφος Edmond Francois Valentin About («Η Ελλάδα μπορεί να κάνει τέτοια συγκομιδή που να αρκεί για τη δική της κατανάλωση, αλλά να εξάγει και στο εξωτερικό…»).
«Μόνο που κι ετούτος ο τόπος, αγαπητέ φίλε, αντιμετωπίζει την κατάρα κάθε ευλογημένου εδάφους. Μαύρο ουρανό αντικρίσαμε πάνω από την εύφορη πεδιάδα στο Ζαβλάνι (ο σημερινός Παλιόπυργος των Τρικάλων). Αναρίθμητος πληθυσμός ακρίδων έπεσε απάνω στα αγαθά του κάμπου…» καταλήγει ο Γάλλος ιερωμένος στον Κωλέττη για να ακούσει έκπληκτος πως εκείνη η πεδιάδα δεν είναι η μόνη που δέχεται την επίθεση του βλαβερού εντόμου. Αυτό το καλοκαίρι τους αμπελώνες και τα μποστάνια της Αθήνας στην εξοχή των Πατησίων λυμαίνονται σμήνη του βλαβερού εντόμου. Ο καιρός έγινε σύμμαχος της καταστροφής. Έχει προηγηθεί μία εφιαλτική ξηρασία κι έπειτα μία σύντομη περίοδος βροχοπτώσεων, την οποία ακολούθησε μία ξηρασία εφιαλτικότερη της προηγούμενης.
Κατά τους ειδικούς, την εξάπλωση του εντόμου ευνοούν ξηροθερμικές συνθήκες. Συνήθως μεταναστεύει είτε στο στάδιο της νύμφης, είτε στο στάδιο της ακμής του οπότε γίνεται ιδιαίτερα επιζήμιο.
Η ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΗ ΕΠΕΛΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
Η άνοιξη επεφύλασσε τις ιδανικές συνθήκες για την εκκόλαψη και ανάπτυξη της ακρίδας. «… έβρεχε με το τουλούμι. Αυτή η τόσο επιθυμητή βροχή δρόσισε τώρα τα πάντα, ελαττώθηκε η φοβερή ξηρασία. Στην Αττική η σοδειά του σιταριού προμηνύεται κακή…» έγραφε στον πατέρα της στα μέσα του Απρίλη του ίδιου έτους η βασίλισσα Αμαλία, ενώ σε άλλη επιστολή της στις αρχές του καλοκαιριού διαμαρτυρόταν για τη φοβερή ζέστη.
Εκτός του καιρού, τούτο το καλοκαίρι η Αττική διάγει άλλη μία περίοδο βασανιστικής λειψυδρίας. Είναι γνωστό ότι υδροδοτείται από λιγοστά πηγάδια και κρήνες και τα ποτάμια της, που την άνοιξη γέμισαν βρόχινο νερό, σε ελάχιστο χρονικό διάστημα στέρεψαν από την ξηρασία. Κάποιοι επιτήδειοι επιχειρηματίες υπόσχονται νερό στους δυστυχείς Αθηναίους, αντί αδρού ασφαλώς τιμήματος, αλλά οι λύσεις που προτείνουν δεν φέρνουν αποτέλεσμα και ο δήμαρχος Ανάργυρος Πετράκης πρέπει να διαχειριστεί την έλλειψη νερού, που -εκτός των άλλων- αφενός στεγνώνει τις σπαρμένες εκτάσεις περιμετρικά της Αθήνας και αφετέρου ευνοεί τις ανηλεείς επιδρομές σμηνών ακρίδων!
«Κατά το καλοκαίρι του έτους 1843 πολλά τα δεινά επέπεσαν εναντίον της ελληνικής πρωτευούσης. Εκτός από τη μόνιμη, σχεδόν, πληγή της λειψυδρίας, εκτός από τους διαφόρους επιχειρηματίες, που σαν ακρίδες είχαν επιπέσει επάνω στον δυστυχισμένον Δήμον Αθηναίων, με τις προτάσεις και τις υποσχέσεις τους δια την ανακάλυψιν φθηνών και αφθόνων νερών, έγινεν και επιδρομή πραγματικών ακρίδων (!) με συνέπειαν να καταστραφούν αμπελώνες, αγροί και κήποι, ενώ παράλληλα ενεφανίσθησαν οι συνηθισμένες επιδημίες και η έλλειψις ασφαλείας ήταν διάχυτη και μέσα στην πόλιν αλλά και στην ύπαιθρον της Αττικής» καταγράφουν στο Χρονικό της Υδρεύσεως της πόλης ο πρόεδρος και ο γγ του κατοπινού Συλλόγου των Αθηναίων, Δημήτριος Σκουζές και Δημήτριος Γέροντας αντίστοιχα.
Η εμφάνιση των ακρίδων έχει προκαλέσει τεράστια ανησυχία στους κατοίκους της πόλης, εκ των οποίων όσοι διαθέτουν σπαρτά στα Πατήσια και τον Μαραθώνα αναγκάζονται να ξημεροβραδιάζονται στα χωράφια τους αναζητώντας και καταστρέφοντας με τσάπες τις ακριδοκηλίδες (στάδια ανάπτυξης των ακρίδων πριν ενηλικιωθούν, που σχηματίζουν σκουρόχρωμες κηλίδες στο έδαφος). Οι καρποί των αμπελώνων και των μποστανιών, κυρίως η ξακουστή πατησιώτικη ντομάτα, έχουν ήδη αχρηστευτεί γι αυτή τη σεζόν. Για να μη χαθεί και η επόμενη, ο μόνος τρόπος για να εξοντωθούν οι νύμφες, που έχουν αποτεθεί από τα γονιμοποιημένα έντομα στα λίγα εκατοστά κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, είναι να σκαφτεί η γη. Πολλοί Αθηναίοι δεν διστάζουν να δώσουν στο φαινόμενο και μεταφυσική διάσταση. Εντάσσουν τη πληγή των ακρίδων στο γενικότερο ζοφερό κλίμα σε βάρος του απολυταρχικού βασιλικού καθεστώτος, που στα τέλη του θέρους (3η Σεπτεμβρίου) θα οδηγήσει στην περίφημη επανάσταση του Συντάγματος. Στο μεταξύ, οι εφημερίδες βρίθουν δημοσιευμάτων περί των κακών οικονομικών του δήμου Αθηναίων, κατάσταση που αναστέλλει την εκτέλεση κάθε αναπτυξιακού έργου στην πόλη. Τόσο η διαρκής αφαίμαξη απανωτών δανείων για ανεύρεση λύσης στο πρόβλημα της έλλειψης νερού, όσο και η αδυναμία των περισσοτέρων Αθηναίων να ανταποκριθούν στις οικονομικές τους υποχρεώσεις έναντι του δήμου, έχουν στεγνώσει το ταμείο. Σε κάποια δημοσιεύματα γίνεται λόγος και για επαπειλούμενη πτώχευση.
Η ΛΥΣΗ ΣΤΟΙΧΙΖΕΙ ΚΑΤΙ ΠΑΡΑΠΑΝΩ…
Ωστόσο, το σοβαρότερο πρόβλημα αυτόν τον Μάιο του 1843 είναι οι ακρίδες που σκιάζουν τον ουρανό της Αττικής και ο δήμαρχος Πετράκης, αφού διαπιστώνει ότι το φαινόμενο δεν λέει να υποχωρήσει, αναγκάζεται να λάβει το ύστατο μέτρο. Παρά τις ταμειακές αδυναμίες, επικηρύσσει το βλαβερό έντομο! Οι εφημερίδες δημοσιεύουν την απόφαση του δημάρχου: Κάθε οκά ακρίδας που θα συλλέγεται, θα αποζημιώνεται με 20 λεπτά της δραχμής!
Εκατοντάδες Αθηναίοι, ιδιοκτήτες γης και μη, νέοι και μη, πένητες και αργόσχολοι, ξεχύνονται με φτυάρια και τσουβάλια στις εξοχές της πόλης, απ΄ όπου συχνά πυκνά περνούν κάρα του δήμου για να συγκεντρώσουν το … συλληφθέν βλαβερό υλικό.
Στο φύλλο της 2ας Ιουνίου του ίδιου έτους η εφημερίδα «Αιών» δημοσιεύει: «Το τελευταίον μέτρον το οποίο έλαβεν η Δημοτική μας Αρχή περί της καταδιώξεως της ακρίδος, ήτο η μόνη σωτηρία εις τους κτηματίας των Αθηνών. Τούτο έπρεπε προ δύω εβδομάδων να προλάβη χωρίς να δώσει καιρόν εις το ζωύφιον τούτο να μεγαλώσει και βιασθή η Αρχή να εξοδεύση περισσοτέραν ποσότητα χρημάτων. Μολαταύτα το κακόν επρολήφθη και δεν ημπορούμεν παρά να κηρύξωμεν την προθυμίαν του Κ. Διοικητού και Δημάρχου Αθηνών, οίτινες διώρισαν τον φιλόκαλον υπαστυνόμον κύριον Κωνοφάον επιστατούντα εις την εξόντοσιν της μάστιγος ταύτης».
Το κυνήγι της ακρίδας είχε μεγάλη επιτυχία και εκ του αποτελέσματος διαπιστώνεται πως το πρόβλημα ήταν πολύ μεγαλύτερο απ΄ όσο φαινόταν… Οι «κυνηγοί» του βλαβερού εντόμου κατάφεραν να συγκεντρώσουν περί τους 60 τόνους ακρίδων (εκ των οποίων οι επτά και πλέον δεν αποζημιώθηκαν, καθώς αποτελούσαν δωρεάν προσφορά), «ελαφρύνοντας» το ταμείο του δήμου κατά 8.000 πολύτιμες δραχμές. Για την ακρίβεια: «Το ποσόν της συναχθείσης ακρίδος ανέβη έως τεσσαράκοντα χιλιάδας οκάδων ως έγγιστα, πληρονομένης ανά 20 λεπτά εκάστης οκάδας, εκτός εκείνης, την οποία επρόσφεραν οι κάτοικοι των Αθηνών δωρεάν ανά είκοσι οκάδας έκαστος, η οποία αναβαίνει εις οκάδας εξ χιλιάδων».
Το πρόβλημα της ακρίδας λύνεται. Στοίχισε, βέβαια, κάτι παραπάνω, αλλά χαλάλι. Έτσι κι αλλιώς, ακολουθεί ένα ακόμη δάνειο της τάξης των 50.000 δραχμών, εκ μέρους του δήμου. Για το μόνιμο πρόβλημα της λειψυδρίας θα δαπανηθούν πολλά περισσότερα…
ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
– «Εν Αθήναις, κάποτε… Η Πόλις και οι Δρόμοι της διηγούνται την Ιστορία τους», Δ. Β. Ηλιόπουλου (Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000)
– E-fimeris Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Εφημερίδων και Περιοδικού Τύπου
– «Το Χρονικό της Υδρεύσεως των Αθηνών» Δ. Σκουζέ – Δ. Γέροντα (Αθήναι 1963)
– L’Orient 1718-1845. Histoire, politique, religion, moeurs, etc., R. de Malherbe (Gide et Cie, Libraires – Editeurs, Paris 1846)
– «Η Ελλάδα του Όθωνα», Ed. About (Εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2018)
– Ανέκδοτες επιστολές της βασίλισσας Αμαλίας στον πατέρα της / 1836-1853 (Εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2011)
– Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
