«Ένας γιατρός ξένος και άσημος είναι πιο άοπλος κι απ’ τον τελευταίο άνθρωπο στη γη. Θα πέθαινε από ασιτία και αξιοπρέπεια…». Ο Ηλίας Βενέζης, στη «Γαλήνη» του, περιγράφει τις δραματικές προσπάθειες της οικογένειας του γιατρού Δημήτρη Βένη, μέλη μιας ομάδας Μικρασιατών προσφύγων διωγμένων από τον τόπο τους, την Παλαιά Φώκαια, να επιβιώσουν στους βάλτους της Αναβύσσου.
Αν και μεσήλικας πια, ο πάλαι ποτέ ξακουστός γιατρός της Φώκαιας, ερχόμενος -άγνωστος μεταξύ αγνώστων- στη «μαμά Ελλάδα», που ανοίγει διστακτικά την αγκαλιά της στους κυνηγημένους της μικρασιατικής καταστροφής, θα κληθεί να δώσει κάμποσες μάχες για να σώσει δικούς και συντοπίτες από τις αρρώστιες, που επιφυλάσσει ο τότε τόπος των σκίνων, των βούρλων, των αλυκών.
Η μαζική έλευση των προσφύγων σε μια Ελλάδα περιορισμένων υποδομών έχει «κρασάρει» το σύστημα δημόσιας υγείας. Ο πληθυσμός της χώρας, ταλαιπωρημένος ήδη από τους συνεχόμενους πολέμους και τις κακουχίες, έχει στύψει το έτσι κι αλλιώς ασθενές σύστημα υγειονομικής φροντίδας και περίθαλψης.
«…Η υγειονομική κατάστασις, η δημιουργηθείσα εκ του προσφυγικού ζητήματος, υπήρξε δια το κράτος πράγματι τραγική… Είναι γεγονός ότι πολυάριθμοι αφίξεις προσφύγων εις Θεσσαλονίκην παρουσίαζαν εικόνα μάλλον πτωμάτων κινουμένων ή ζώντων ατόμων. Η κατά τας πρώτας μέρας της αφίξεώς τους θνησιμότης υπήρξε μεγίστη…», θα περιγράφει δέκα χρόνια μετά, σε μελέτη του, το στέλεχος των υγειονομικών υπηρεσιών στη Βόρεια Ελλάδα, Φωκίων Κοπανάρης.
«Πας ιατρός καλοδεχούμενος» γίνεται η επωδός των κυβερνήσεων Κροκιδά, Γονατά, Καφαντάρη, Παπαναστασίου. Οι πρόσφυγες στοιβάζονται σε αντίσκηνα και δημόσιες δομές, εκκλησιές, θέατρα, σχολειά, που δεν φτιάχτηκαν για φιλοξενία και συνεπώς οι συνθήκες υγιεινής δεν είναι καν οι στοιχειώδεις.
Στα τέλη του 1919, η Ελλάδα διέθετε όλες κι όλες 4.500 νοσοκομειακές κλίνες κατανεμημένες σε 55 νοσηλευτικά ιδρύματα. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ορισμένα νοσοκομεία ανέστειλαν τη λειτουργία τους λόγω έλλειψης υγειονομικού προσωπικού που είχε επιστρατευτεί και σταλεί στο μέτωπο, άλλα νοσοκομεία επιτάχθηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες των τραυματιών των πολεμικών συγκρούσεων. Η όξυνση των αναγκών υγειονομικής περίθαλψης μετά το 1922 επιβάλλει την ανάγκη ίδρυσης προσωρινών νοσοκομείων δυναμικότητας 2.630 κλινών.
Με το πρώτο κιόλας κύμα εισροής στην Αθήνα, τον Σεπτέμβριο του 1922, τίθενται σε λειτουργία νοσοκομεία για τους πρόσφυγες. Ωστόσο, η πρόχειρη υγειονομική υποδομή αποδεικνύεται ασφαλώς ανεπαρκής για να καλύψει τις ανάγκες.
Η υγεία τους ήταν εξαρχής κλονισμένη, αλλά ήρθαν κι άλλοι παράγοντες να την επιδεινώσουν. Η διατροφή τους είναι κάκιστη σε ποιότητα και ποσότητα… το γεγονός ότι πολλοί πρόσφυγες προέρχονται από περιοχές του μικρασιατικού χώρου, που έχουν ήδη προσβληθεί από μολυσματικές ασθένειες, έχει επιδεινώσει την κατάσταση της υγείας τους.
Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης φέρνουν αποτέλεσμα που δεν περιορίζεται στους προσφυγικούς καταυλισμούς. Τώρα πια απειλείται η δημόσια υγεία. Η πολιτεία ξεκινά μαζικούς εμβολιασμούς ανά την Ελλάδα. Στους καταυλισμούς γίνονται απολυμάνσεις και αποφθειριάσεις.
Πριν εκπνεύσει το 1923, η Κοινωνία των Εθνών αποφασίζει να αποδεχθεί το πρόβλημα. Επτά αμερικανικές και πέντε ευρωπαϊκές οργανώσεις αλληλεγγύης συνεργάζονται στενά με την ελληνική κυβέρνηση για τη διαχείριση της κρίσης. Όσο για την υπόλοιπη Ελλάδα, η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων επιχειρεί να καθιερώσει ένα σύστημα υγειονομικής οργάνωσης.
Το μοντέλο υγειονομικής οργάνωσης προβλέπει όχι μόνο την εξασφάλιση γιατρού για τους πρόσφυγες, αλλά και τη χορήγηση ελεγμένων φαρμάκων.
Η βόμβα της υγειονομικής απειλής εξουδετερώθηκε.
Η ταφόπλακα στα όνειρα των προσφύγων για επιστροφή στην τακτοποιημένη ζωή τους στη Μικρασία μπαίνει με την υπογραφή της Ανταλλαγής.
ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
– Η Ελληνική Σμύρνη, Φ. Κλεάνθη (Εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας – Αθήνα 1996)
– Η Νιόβη θρηνούσε για τη Μικρά Ασία, P. Erbil (Εκδ. Τσουκάτου – Αθήνα 2003)
– 1922, Ο μεγάλος ξεριζωμός, National Geographic – November 1925
– «Η δημόσια υγεία εν Ελλάδι», Φ. Κοπανάρη (Εκδ. ιδιωτική – Αθήναι 1933)
– «Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1821-1940: άφιξη, περίθαλψη και αποκατάσταση», Ν. Ανδριώτη (Εκδ. Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων – Αθήνα 2020)
– «Κληρονόμοι της Μικρασιατικής Καταστροφής», Ρ. Χίρσον (Εκδ. ΜΙΕΤ – Αθήνα 2004)
– «Γαλήνη» Ηλ. Βενέζη (Εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας – Αθήνα 2004)
– Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδος, Αντ. Μακρυδημήτρη (Εκδ. Ι. Σιδέρη – Αθήνα 1997)
– Η ιστορία των Ελλήνων 1910-1940 (Εκδ. Δομή – Αθήνα 2004)
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
