Είναι αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν οι σωστικές ανασκαφές για τις εργασίες διάνοιξης του σιδηροδρόμου στην Πιερία φέρνουν στο φως ένα μυστήριο χιλιάδων ετών, στην καρδιά του νεολιθικού οικισμού του Μακρυγιάλου. Πρόκειται για έναν τεράστιο «λάκκο» με διάμετρο περίπου 30 μέτρων και βάθος ενός έως ενάμιση μέτρου, που περιέχει ένα «χαλί» ευρημάτων, αποτελούμενο από όστρακα τουλάχιστον 130.000 οστρακοειδών, κόκκαλα από περισσότερα από 600 ζώα, εργαλεία προετοιμασίας τροφής (μυλόπετρες και πήλινα φουρνάκια), σκεύη σερβιρίσματος περίτεχνα διακοσμημένα με ανθρωπόμορφες και ζωόμορφες φιγούρες, αλλά και προσωπικά αντικείμενα και κοσμήματα, κατασκευασμένα από συγκεκριμένο είδος κοχυλιού («γαϊδουροπόδαρο»), πολύτιμο για τα δεδομένα της εποχής, αφού οι κάτοικοι του Μακρυγιάλου το αντάλλασσαν με άλλες κοινότητες της Ευρώπης.
Ο ιδιαίτερος αυτός λάκκος χρονολογείται μεταξύ 5450 και 5250 π.Χ. και η χρήση του παραμένει μυστήριο. Η δρ Ρένα Βεροπουλίδου, αρχαιολόγος-αρχαιοζωολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, επισημαίνει ότι ο λάκκος θα μπορούσε να έχει χρησιμοποιηθεί για ένα μεγάλο τσιμπούσι με εκατοντάδες συμμετέχοντες, όπου τα υπολείμματα του γεύματος κατέληξαν σε αυτόν. Η δρ Βεροπουλίδου παρουσίασε πρόσφατα τη σχετική εργασία της σε εκδήλωση του Φεστιβάλ Ολύμπου.
Διαδοχικές ανασκαφές στον «λάκκο», στον οποίο εντοπίστηκε πρωτοφανής αριθμός ευρημάτων που σχετίζονται με την κατανάλωση του φαγητού, έκαναν οι αρχαιολόγοι Μάνθος Μπέσιος και Μαρία Παππά. Η δρ Βεροπουλίδου αναφέρει ότι «ο νεολιθικός οικισμός του Μακρυγιάλου περιβάλλεται από δύο πολύ μεγάλες τάφρους, που χρησιμοποιούνταν ως χωματερές». Παρότι ο λάκκος μπορεί να λειτουργούσε και αυτός ως χωματερή, υπάρχουν στοιχεία που πιθανώς τον διαφοροποιούν, όπως η ελάχιστη ποσότητα χώματος ανάμεσα στα ευρήματα.
Τι μπορεί να συνέβη λοιπόν; «Μπορούμε να φανταστούμε μια μάζωξη δεκάδων ή και εκατοντάδων ανθρώπων, που μαγείρεψαν, έφαγαν και πιθανώς ήπιαν και στη συνέχεια ό,τι περίσσεψε το μάζεψαν και το πέταξαν εκεί. Μπορούμε να φανταστούμε ένα μεγάλο τσιμπούσι, πιθανώς μια γιορτή», συμπληρώνει η δρ Βεροπουλίδου.
Η μεγάλη σημασία της φθαρτής τροφής και η πρωτοπορία της Πιερίας
Αν ο λάκκος αυτός αποτελεί μυστήριο, πολλές πτυχές της διατροφής στην αρχαία Πιερία παραμένουν επίσης άγνωστες. «Αντίθετα με τα τυπικά αρχαιολογικά ευρήματα, οι τροφές δεν διατηρούνται εύκολα. Τις περισσότερες φορές αυτό που σώζεται είναι ό,τι δεν τρώμε, όπως τα κόκκαλα ζώων και ψαριών», εξηγεί η δρ Βεροπουλίδου. Στην Πιερία, η Εφορεία Αρχαιοτήτων έχει δώσει έμφαση στη μελέτη όλων των όψεων της ζωής των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων και των διατροφικών πρακτικών.
Τι έτρωγαν λοιπόν οι Πιέριοι στη νεολιθική εποχή;
Ήδη από το 6500 π.Χ., οι κάτοικοι εκμεταλλεύονται κυρίως το μονόκοκκο σιτάρι, το γυμνό και ντυμένο κριθάρι, ενώ υπάρχουν στοιχεία για καλλιέργεια διαφόρων οσπρίων και άγριων φρούτων. Παράλληλα, η συνεισφορά των ζώων στη διατροφή ήταν σημαντική, με βασικά οικόσιτα ζώα να περιλαμβάνουν αιγοπρόβατα, χοίρους και βοοειδή.
Οι αρχαίες μπουρλήθρες, που καταναλώνονταν μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Στα πρώιμα χρόνια της Νεολιθικής Εποχής καταγράφεται συστηματική εκμετάλλευση των παράκτιων περιοχών για τη συλλογή οστρακοειδών. Παρότι οι κάτοικοι προτιμούσαν ένα συγκεκριμένο είδος, που σήμερα ονομάζεται «μπουρλήθρα», οι άνθρωποι τις έβρισκαν κάποτε σε αφθονία. Στη Μεθώνη, το μεγάλο μέγεθος των οστράκων δείχνει ότι οι άνθρωποι τα συνέλεγαν με προσοχή, πιθανώς ακολουθώντας πρακτικές αειφορίας.
Κατανάλωναν ψάρια; «Τα στοιχεία για την κατανάλωση ψαριών είναι μηδαμινά. Στον Μακρύγιαλο γνωρίζουμε ότι οι κάτοικοι ψάρευαν μικρά ψάρια από τα ρηχά νερά. Τα σιτηρά και τα όσπρια φαίνεται να αποτελούν τη βάση της διατροφής», καταλήγει η δρ Βεροπουλίδου.
Βιωσιμότητα στη νεολιθική εποχή και έμπνευση για το σήμερα
Οι άνθρωποι της εποχής διατηρούσαν στενή σχέση με τη φύση. Γνώριζαν ότι αν συλλέξουν υπερβολικές ποσότητες φρούτων ή οστρακοειδών, τον επόμενο χρόνο δεν θα μπορούσαν να έχουν την ίδια σοδειά. Η βιωσιμότητα που ακολουθούσαν έχει πολλά να διδάξει και στη σύγχρονη εποχή.
Πώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί αυτή η παρακαταθήκη για τη γαστρονομική και τουριστική προβολή της Πιερίας σήμερα; «Η καλλιέργεια των μυδιών και η παράδοση των οστρακοειδών στην περιοχή είναι στοιχεία που η Πιερία θα μπορούσε να αξιοποιήσει».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
