Η διακεκριμένη συγγραφέας, Τζούμπα Λαχίρι, μπορεί να κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ στα πρώτα βήματα της καριέρας της, αλλά αυτό αποδείχθηκε μόνο η αρχή, καθώς μέσα από τη συγγραφή, τη διδασκαλία και τη μετάφραση, πλοηγήθηκε ανάμεσα σε – και πέρα από – σύνορα: κυριολεκτικά, γλωσσικά και πολιτισμικά. Γεννημένη στο Λονδίνο, από Ινδούς γονείς, μεγαλωμένη στο Ρόουντ ‘Αιλαντ των ΗΠΑ και κάτοικος τώρα της Ιταλίας, η Λαχίρι είναι γνωστή για την ικανότητά της να μετατρέπει εμπειρίες σε συναρπαστικές ιστορίες. Τα έργα της –Διερμηνέας Ασθενειών, Η συνωνυμία, Εκεί όπου ανθίζουν οι υάκινθοι, μεταξύ άλλων– έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Με αφορμή τον ερχομό της στην Αθήνα για μία εκδήλωση στο Columbia Global Center Athens, το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε μαζί της για τη διαδρομή της ως συγγραφέα, ακαδημαϊκού και μεταφράστριας.
Η αγάπη για τη λογοτεχνία
Το ταξίδι της Λαχίρι στη λογοτεχνία δεν ξεκίνησε με κάποια ρητή επιθυμία να γίνει συγγραφέας, αλλά με την αγάπη για την ανάγνωση. Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, άρχισε να γράφει από μικρή ηλικία. «Ξεκίνησα να γράφω από παιδί και ήταν κάτι που έκανα πάντα. Μόλις έμαθα να διαβάζω, άρχισα να γράφω», θυμήθηκε και υπογράμμισε τη σημασία του διαβάσματος: «Ήταν το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή μου και το πιο ουσιαστικό. Όσο περισσότερο διάβαζα, τόσο περισσότερα μάθαινα για τον κόσμο της λογοτεχνίας και οι συγγραφείς μού μιλούσαν βαθιά. Έτσι, το διάβασμα έγινε η αφετηρία για τις δικές μου δοκιμές στον γραπτό λόγο».
Αν και αρχικά ακολούθησε καριέρα στον ακαδημαϊκό χώρο, η συγγραφή παρέμεινε ως σταθερά. «Ποτέ δεν έβαλα στόχο να γίνω συγγραφέας. Ήθελα απλώς να γράφω, να γράφω καλά και να μαθαίνω πώς να γράφω καλύτερα κάθε φορά», εξήγησε, «δεν σκεφτόμουν πραγματικά να γίνω συγγραφέας με κάποιον προφανή τρόπο».
Η πρώτη της συλλογή διηγημάτων, «Διερμηνέας Ασθενειών», την έφερε στο προσκήνιο, καθώς με αυτό κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ για Μυθοπλασία το 2000. Όπως είπε, αυτή η επιτυχία ήταν απροσδόκητη. «Έμεινα εντελώς έκπληκτη», είπε χαρακτηριστικά. «Ήταν το πρώτο μου βιβλίο και κανείς δεν το περίμενε».
Αυτό το επίτευγμα, αν και πολύ σημαντικό, δεν την άφησε να επαναπαυθεί στις δάφνες της, καθώς επικεντρώθηκε στο επόμενο έργο της –που ήταν ήδη σε εξέλιξη εκείνη την εποχή–. «Ένιωθα ότι ήμουν πολύ νέα ως συγγραφέας και ότι είχα πολλά να μάθω και πολλά να γράψω ακόμα. Έτσι, αποδέχτηκα το βραβείο και μετά το έβγαλα από το μυαλό μου. Τα βραβεία δεν σε βοηθούν να γράψεις το επόμενο βιβλίο», είπε χαρακτηριστικά.
Η δύναμη της μετάφρασης
Εδώ και περισσότερα από δέκα χρόνια, η Λαχίρι έχει μετακομίσει στην Ιταλία, όπου έχει μετατοπίσει το ενδιαφέρον της στην ιταλική γλώσσα και τη μετάφραση. Η επιλογή της αυτή ήρθε μετά από χρόνια σποραδικής μελέτης της ιταλικής γλώσσας. Αλλά, γιατί η Ιταλία; «Ήταν κρίσιμο να μάθω καλά τη γλώσσα, και ήταν εξίσου κρίσιμο να μετακομίσω στην Ιταλία. Η γλώσσα με καλούσε. Με επέλεξε», είπε η Λαχίρι.
Όπως επεσήμανε, η ζωή στην Ιταλία της έχει επιτρέψει να εξερευνήσει τη γραφή της από μια νέα οπτική γωνία: «Η γραφή στα ιταλικά μου έδωσε απόσταση και προοπτική. Μου έδωσε μια νέα φωνή και μια νέα οπτική γωνία. Το θέμα είναι να χρησιμοποιήσω εργαλεία που δεν είχα πριν. Να γράψω με τρόπους που δεν μπορούσα όταν έγραφα στα αγγλικά», εξήγησε.
Όσο για τη μετάφραση, όπως ανέφερε η ίδια, αποτελεί μία πολύ ισχυρή και επιδραστική πτυχή της λογοτεχνίας: δεν έχει να κάνει απλώς με την απόδοση λέξεων από τη μία γλώσσα στην άλλη. «Η μετάφραση είναι στην πραγματικότητα πιο σημαντική από τη συγγραφή», υποστήριξε. «Χωρίς μετάφραση, το έργο ενός συγγραφέα περιορίζεται σε μία γλώσσα, σε μία ομάδα ανθρώπων. Η μετάφραση είναι που καθιστά τη λογοτεχνία επίκαιρη και ζωντανή, όχι μόνο στο παρόν αλλά και στο μέλλον», πρόσθεσε.
Με αυτή την έννοια, η μετάφραση χρησιμεύει ως γέφυρα προς το παρελθόν. «Χωρίς μετάφραση, ακόμη και βιβλία που γράφτηκαν πριν από 50 χρόνια μπορούν να χαθούν στη λήθη», εξήγησε. «Η μετάφραση διαφυλάσσει τη λογοτεχνία και μέσω αυτής, μπορεί το παρελθόν να διατηρηθεί στο παρόν».
Μαθαίνοντας τη συγγραφή μέσω της ανάγνωσης
Η χρήση της γλώσσας παίζει κεντρικό ρόλο στο έργο της Λαχίρι και, όπως είπε η ίδια, η κατανόηση και η εργασία με τη γλώσσα είναι ζωτικής σημασίας για να γίνει κανείς καλός συγγραφέας. Κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών της χρόνων, έδινε έμφαση όχι στη μετάδοση δεξιοτήτων, αλλά στην έκθεση των φοιτητών σε κείμενα.
«Η συγγραφή μπορεί να διδαχθεί, με την έννοια ότι μπορείς να εκθέσεις τους φοιτητές σε καλά συγγράμματα και κείμενα, δεν είναι κάτι που μπορείς απλώς να διδάξεις, όπως μία τεχνική», είπε.
Στην τάξη, όπως είπε, ενθάρρυνε τους μαθητές να εξετάσουν προσεκτικά τα κλασικά έργα, να εξερευνήσουν πώς οι συγγραφείς χτίζουν τις ιστορίες τους. «Είναι σαν να κοιτάς το εσωτερικό ενός ρολογιού. Πρέπει να το ανοίξεις, να προσπαθήσεις να δεις τον μηχανισμό και να καταλάβεις πώς λειτουργεί. Δίνοντας πολύ μεγάλη προσοχή στο περιεχόμενο του έργου, αρχίζει κανείς να βλέπει πώς λειτουργούν τα πράγματα και, ίσως σε κάποιο σημείο, αρχίζει να βλέπει λίγο το πώς συναρμολογήθηκε το έργο. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να διδάξεις τη συγγραφή», εξήγησε.
Γλώσσα, ένας τρόπος επέκτασης της ταυτότητας
Με την ευκαιρία της επίσκεψής της στην Αθήνα και της συζήτησης με τον διευθυντή του Columbia Global Center Athens, Στέφανο Γκαντόλφο, η Λαχίρι είχε την ευκαιρία να μοιραστεί την οπτική της σχετικά με το πώς η γλώσσα διαμορφώνει την ταυτότητα κάθε ανθρώπου, καθώς επίσης και πώς η γραφή μπορεί να αποτελέσει έναν ισχυρό τρόπο για να εξερευνήσει και να επαναπροσδιορίσει κανείς το ποιος είναι.
Ο διάλογος ξεκίνησε με τη Λαχίρι να αναλογίζεται τις πρώτες της συναντήσεις με την αφήγηση ιστοριών, οι οποίες διαμορφώθηκαν από την ινδική της καταγωγή και την ανατροφή της στα προάστια του Ρόουντ ‘Αιλαντ. Μίλησε για τις προσδοκίες που έχουν οι άνθρωποι για να κατακτήσουν τη γλώσσα με την οποία μεγάλωσαν, συχνά εις βάρος της υιοθέτησης άλλων γλωσσών ως έγκυρων μορφών αυτοέκφρασης.
Η συζήτηση, ένα ταξίδι μέσα από λέξεις και διαφορετικούς κόσμους, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η υιοθέτηση μιας νέας γλώσσας δεν σημαίνει την εγκατάλειψη της αρχικής ταυτότητας ενός ατόμου, αλλά την επέκτασή της.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
