Λίνα Μενδώνη: «Τα σπήλαια προσφέρονται ως μάρτυρες της ανθρώπινης ιστορίας»
Η Υπουργός Πολιτισμού Υπουργού Λίνα Μενδώνη εγκαινίασε, χθες, την περιοδική έκθεση, «Στη Σπηλιά: Ιστορίες από το σκοτάδι στο φως», σε συνεργασία του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας (ΕΠΣ).
Είναι η πρώτη φορά που διοργανώνεται μια αρχαιολογική έκθεση, η οποία αναδεικνύει την πολιτισμική σημασία των σπηλαίων-από την παλαιολιθική εποχή έως σήμερα– τα οποία δημιουργήθηκαν στο απώτατο παρελθόν από φυσικές διεργασίες, προσελκύοντας τον άνθρωπο, καθώς του πρόσφεραν στέγη και προστασία, από τα πρώτα βήματά του. Εκτίθενται 296 αντικείμενα, από 30 σπήλαια και βραχοσκεπές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος της βόρειας Ελλάδας και παρουσιάζονται, ευφάνταστα, σε δύο αίθουσες, ως ένα δαιδαλώδες σπήλαιο.
Η Λίνα Μενδώνη, στο χαιρετισμό της, σημείωσε ότι η έκθεση «αποτελεί ένα φιλόδοξο και πρωτότυπο εγχείρημα που επιχειρεί, με εμπεριστατωμένη διεπιστημονική προσέγγιση, αλλά και σύγχρονη αισθητική, να φωτίσει —κυριολεκτικά και μεταφορικά— τη βαθιά, πολυδιάστατη και διαχρονική σχέση του ανθρώπου με τα σπήλαια. Μια σχέση, που ξεκινά από την αυγή της ανθρωπότητας και εκτείνεται αδιάλειπτα και διαρκώς εξελισσόμενη έως τις μέρες μας».
Όπως επεσήμανε, «η έκθεση λειτουργεί ως πρόσκληση και πρόκληση για εξερεύνηση και ανακάλυψη. Μέσα από την ιστορία, την τέχνη και την επιστήμη, οι επισκέπτες καλούνται να ανακαλύψουν τον μοναδικό κόσμο των σπηλαίων και να εκτιμήσουν την αξία τους ως μνημείων της φύσης και του πολιτισμού. Τα σπήλαια προσφέρονται ως μάρτυρες της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά και πύλες που μας συνδέουν με τις προαιώνιες ρίζες μας και την ίδια τη φύση. Η εμπειρία αυτής της έκθεσης φιλοδοξεί να εμπνεύσει τον θαυμασμό, την περιέργεια και την ευαισθητοποίηση του κοινού, ενισχύοντας τη σύνδεσή μας με το παρελθόν και προάγοντας τη διατήρηση αυτών των μοναδικών μνημείων για τις επόμενες γενιές».
Η Υπουργός υπογράμμισε ότι «κάθε έκθεμα αποτελεί ένα κομμάτι του παζλ, που αφηγείται την ιστορία των σπηλαίων και της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου και της φύσης. Παράλληλα, αναδεικνύονται οι μεθοδολογικές και τεχνικές ιδιαιτερότητες, ο συναρπαστικός χαρακτήρας και οι ποικίλες προκλήσεις της σπηλαιολογικής αρχαιολογικής και ανθρωπολογικής έρευνας».
Η έκθεση αφηγείται ιστορίες για πλάσματα που έζησαν μέσα στα σπήλαια, για ζώα που έχουν εξαφανιστεί, αλλά και για τον άνθρωπο των Πετραλώνων, που έζησε περίπου 300.000 χρόνια πριν στο σπήλαιο Πετραλώνων, στη Χαλκιδική, τα παιδάκια Νεάντερταλ, που έτρεχαν, γύρω από τη φωτιά, στο σπήλαιο της Θεόπετρας 130000 χρόνια πριν αφήνοντας τα αποτυπώματά τους στη λάσπη, τους κυνηγούς που ζούσαν σε σπήλαια γύρω από την λίμνη των Ιωαννίνων, την Παμβώτιδα, και στην κοιλάδα του Βοϊδομάτη, 15000 χρόνια πριν, την κοινότητα ψαράδων που έδρασε στα Γιούρα την 8η και την 7η χιλιετία π.Χ, νεολιθικές τελετές στο σπήλαιο Αγριομερνός της Σάμου, τους γεωργούς και κτηνοτρόφους που ζούσαν στη βραχοσκεπή των Καταρρακτών Σιδηροκάστρου, γύρω στο 3000 π.Χ, τους ανθρώπους που προσέφυγαν με τις αγωνίες και τις προσδοκίες τους στα σπήλαια των Νυμφών από τον Κίσσαβο ως τις ακτές του Βόρειου Αιγαίου, τους μοναχούς που ασκήτευσαν στα σπήλαια των Πρεσπών, αλλά και για τους θρύλους και τις παραδόσεις που συνοδεύουν τις σπηλιές στον νεότερο πολιτισμό. Παρουσιάζεται μία σπάνια εικόνα του 15ου αιώνα με την κοίμηση του Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Στην εικονογράφηση περιλαμβάνονται σπήλαια στα οποία οι μοναχοί και ερημίτες κατοικούσαν και προσεύχονταν. Είναι η δεύτερη φορά που η συγκεκριμένη εικόνα μετακινείται από το Όρος.
Τα περισσότερα αρχαιολογικά κατάλοιπα που παρουσιάζονται στην έκθεση προέρχονται από τις συλλογές της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, ενώ η οργάνωσή της αποτελεί καρπό της εξαιρετικής συνεργασίας με έντεκα Εφορείες Αρχαιοτήτων (Άρτας, Ημαθίας, Ιωαννίνων, Καβάλας-Θάσου, Λάρισας, Μαγνησίας, Σερρών, Ροδόπης, Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, Φλώρινας και Χίου) και τρία μουσεία (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ) που δάνεισαν αντιπροσωπευτικά αντικείμενα των συλλογών τους, πολλά από αυτά αδημοσίευτα ευρήματα που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.
Ολόκληρος ο χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη
Η έκθεση που εγκαινιάζουμε σήμερα αποτελεί ένα φιλόδοξο και πρωτότυπο εγχείρημα που επιχειρεί, με εμπεριστατωμένη διεπιστημονική προσέγγιση, αλλά και σύγχρονη αισθητική, να φωτίσει —κυριολεκτικά και μεταφορικά— τη βαθιά, πολυδιάστατη και διαχρονική σχέση του ανθρώπου με τα σπήλαια. Μια σχέση, που ξεκινά από την αυγή της ανθρωπότητας και εκτείνεται αδιάλειπτα και διαρκώς εξελισσόμενη έως τις μέρες μας.
Ο λόγος που επιλέχθηκε η συγκεκριμένη θεματική είναι ακριβώς ότι το σπήλαιο δε συνιστά απλά έναν γεωλογικό σχηματισμό. Από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του ανθρώπινου είδους, τα σπήλαια αποτέλεσαν όχι μόνο καταφύγια από τα στοιχεία της φύσης και τους θηρευτές, αλλά και τις πρώτες εστίες κοινωνικοποίησης, δημιουργίας και ανταλλαγής γνώσης και ανάπτυξης πολιτισμού. Ακόμη και όταν έπαψαν να αποτελούν κύριους χώρους κατοικίας, διατήρησαν την αρχέγονη διασύνδεσή τους με το θρησκευτικό και υπερβατικό στοιχείο, τα αρχετυπικά νοήματα και τους συμβολισμούς τους, που τα καθιστούν διαχρονικά τοπόσημα των μύθων και της συλλογικής ιστορικής μνήμης, αλλά και πηγές έμπνευσης του στοχασμού και της τέχνης. Στη λαϊκή παράδοση, στη μυθολογία, στη φιλοσοφία, στη θρησκεία και στην τέχνη, το σπήλαιο επανέρχεται διαρκώς και αναδύεται ιστορικά ως χώρος όπου ο άνθρωπος δοκιμάζεται και μεταμορφώνεται. Αποτελεί ταυτόχρονα ένα ανοιχτό πεδίο επιστημονικής έρευνας και πολιτισμικής αναζήτησης για την κατανόηση της ιστορίας και της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον. Έναν locus memoriae βαθιά ριζωμένο στη συλλογική συνείδηση και φαντασία.
Η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, διαδραστική και πολλαπλώς διδακτική αυτή εκθεσιακή εμπειρία, που αντλεί μουσειολογική έμπνευση και τεκμηριωτικό υλικό κατά κύριο λόγο από τη Βόρεια Ελλάδα, αποτελεί προϊόν της γόνιμης και δημιουργικής συνεργασίας του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, αλλά και άλλων υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού, και πολιτιστικών οργανισμών. Σήμερα οι συνεργασίες αυτές είναι αυτονόητες, μερικά χρόνια πριν δεν ήταν καθόλου αυτονόητες.
Τις τελευταίες δεκαετίες, η σπηλαιολογική αρχαιολογική έρευνα με τις διαρκώς εξελισσόμενες επιστημονικές μεθόδους, τεχνικές και τεχνολογίες της, έχει συμβάλει καθοριστικά στη γνώση μας για πολλαπλές και σημαντικές πτυχές του παρελθόντος. Ανασκαφές και μελέτες έχουν φέρει στο φως πολύτιμες πληροφορίες για τους γεωλογικούς μηχανισμούς δημιουργίας των σπηλαίων και των σύνθετων και ευαίσθητων οικοσυστημάτων, που αναπτύσσονται εντός τους, αλλά και για τη διαχρονική ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα. Οι ιδιαίτερες συνθήκες των σπηλαίων ευνοούν τη διατήρηση στοιχείων και πληροφοριών που καλύπτουν δεκάδες χιλιάδες χρόνια, προσφέροντας μια μοναδική ευκαιρία ανάγνωσης και κατανόησης της διαλεκτικής σχέσης του ανθρώπου με το περιβάλλον στο πέρασμα του χρόνου.
Μέσα από τις διακριτές θεματικές και χρονολογικές ενότητες της έκθεσης και τα επιλεγμένα εκθέματα, τα οποία περιλαμβάνουν ανθρωπολογικό, αρχαιοβοτανολογικό και αρχαιοζωολογικό υλικό, καθώς και αντιπροσωπευτικά αρχαιολογικά ευρήματα, όλοι μας, ως κοινό, έχουμε τη δυνατότητα να ταξιδέψουμε νοητικά στον χρόνο και να ανακαλύψουμε πολλαπλές πτυχές της ζωής και του πολιτισμού που σχετίζονται με τα σπήλαια.
Η έκθεση, συνεπώς, λειτουργεί ως πρόσκληση ή πρόκληση για εξερεύνηση και ανακάλυψη. Μέσα από την ιστορία, την τέχνη και την επιστήμη, οι επισκέπτες καλούνται να ανακαλύψουν τον μοναδικό κόσμο των σπηλαίων και να εκτιμήσουν την αξία τους ως μνημείων της φύσης, αλλά και ως αποτύπωμα του πολιτισμού. Τα σπήλαια προσφέρονται ως μάρτυρες της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά και πύλες που μας συνδέουν με τις προαιώνιες ρίζες μας και την ίδια τη φύση. Η εμπειρία αυτής της έκθεσης φιλοδοξεί να εμπνεύσει τον θαυμασμό, την περιέργεια και την ευαισθητοποίηση του κοινού, ενισχύοντας τη σύνδεσή μας με το παρελθόν και προάγοντας τη διατήρηση αυτών των μοναδικών μνημείων για τις επόμενες γενιές.
Κάθε έκθεμα αποτελεί ένα κομμάτι του παζλ, που αφηγείται την ιστορία των σπηλαίων και της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου και της φύσης. Παράλληλα αναδεικνύονται οι μεθοδολογικές και τεχνικές ιδιαιτερότητες, ο συναρπαστικός χαρακτήρας και οι ποικίλες προκλήσεις της σπηλαιολογικής αρχαιολογικής και ανθρωπολογικής έρευνας.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους συντελεστές, στο πρόσωπο του Ανδρέα Ντάρλα, το προσωπικό της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, στο πρόσωπο της Αναστασίας Γκαδόλου το προσωπικό, τα στελέχη του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και φυσικά ένα μεγάλο ευχαριστώ στο Διοικητικό Συμβούλιο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, το οποίο υποστηρίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, σε συνδυασμό πάντα με τη Γενική Διευθύντρια, μια ουσιαστική μεταρρύθμιση που έκανε η Κυβέρνηση, τη δημιουργία των μεγάλων μουσείων όχι πλέον ως απλές Διευθύνσεις του Υπουργείου, αλλά ως ξεχωριστές πολιτιστικές οντότητες, ως Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου.
Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω το Ίδρυμα Παπαγεωργίου για την ευγενική χορηγία του. Δεν είναι η πρώτη φορά, είμαι σίγουρη ότι δεν θα είναι η τελευταία. Η οικογένεια Παπαγεωργίου διακρίνεται για τους ευπατρίδες που ήταν και είναι μέλη της, διακρίνεται για την αγάπη της την πατρίδα και τη Θεσσαλονίκη.
Σας ευχαριστώ πολύ.
