Από την ανάγκη κατάργησης των πυρηνικών όπλων έως την αποκάλυψη της ταυτότητας του μυστικού παραλήπτη των σονέτων του Σαίξπηρ, η «απόσταση» είναι πολύ μεγαλύτερη από δυο βιβλία δρόμος. Είναι κι άλλα βιβλία με καινοτόμες θεματικές, είναι διαλέξεις στις ΗΠΑ και διεθνώς για θέματα όπως ο πυρηνικός πόλεμος, το δίκαιο, η λογοτεχνία και η ιατρική. Είναι διδακτορικό σεμινάριο «Περί Ομορφιάς» στο Χάρβαρντ, είναι επίσης διακρίσεις, όπως το Βραβείο Zabel από την Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Γραμμάτων το οποίο απονέμεται σε συγγραφείς με «προοδευτική, πρωτότυπη και πειραματική διάθεση», αλλά και η κατάταξη (το 2005 από τα περιοδικά Prospect και Foreign Policy) ανάμεσα στους 100 σημαντικότερους διανοούμενους του κόσμου.
Η Αμερικανίδα δοκιμιογράφος και καθηγήτρια Elaine Scarry, κάτοχος της έδρας Αισθητικής και Γενικής Θεωρίας των Αξιών Walter M. Cabot στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ξεχωρίζει για όλα τα παραπάνω και κυρίως για τις ασυνήθιστες απόψεις της που φωτίζουν τον κόσμο μας. «Η ισχυρή νοημοσύνη απαιτεί να εξασκούμε συνεχώς όχι μόνο την αντιληπτική οξύτητα αλλά και την οξύτητα δημιουργίας εικόνας -και η ανάγνωση λογοτεχνίας είναι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό»… «Τα όμορφα πράγματα μας ενθαρρύνουν, ακόμα και όταν είμαστε απογοητευμένοι, να συνεχίσουμε την προσπάθεια για την επίτευξη δικαιοσύνης»…«Ο Σαίξπηρ υπόσχεται στον αγαπημένο του ότι θα γίνει γνωστός σε όλους τους μελλοντικούς ανθρώπους. Ένιωσα την υποχρέωση να τον βοηθήσω να τηρήσει την υπόσχεσή του».
Με αφορμή τη συμμετοχή της στους Τρίτους Δελφικούς Διαλόγους(20-21/6), μια πρωτοβουλία του καθηγητή Παναγιώτη Ροϊλού (Harvard University), προέδρου του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών (Ε.Π.Κε.Δ.), που διερευνά, με τη συμμετοχή επιφανών εισηγητών, σύνθετα ερωτήματα του σύγχρονου κόσμου, η Elaine Scarry αναφέρει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων πολλά από τα ζητήματα που την έχουν απασχολήσει. Όπως τα πυρηνικά όπλα, ένα θέμα δυστυχώς επίκαιρο, για το οποίο θα μιλήσει στη διάλεξή της στους Δελφούς που έχει τίτλο «Θερμοπυρηνική μοναρχία: Μπορεί μία και μόνο απλή γλωσσική πράξη (speech act) να καταστρέψει ολόκληρο τον πολιτισμό;».
Ακολουθεί η συνέντευξη της καθ. Elaine Scarry στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στη δημοσιογράφο Ελένη Μάρκου
Ερ. Είστε καθηγήτρια Αισθητικής και Γενικής Θεωρίας της Αξίας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Τι αφορά η διδασκαλία σας, σύμφωνα με τους παραπάνω όρους;
Απ. Το διδακτορικό μου σεμινάριο με τίτλο «Περί Ομορφιάς» συγκεντρώνει φοιτητές από πολλούς διαφορετικούς τομείς (λογοτεχνία, ιστορία τέχνης, βιολογία, μαθηματικά, φυσική, θεολογία, φιλοσοφία, αρχιτεκτονική). Είναι σχεδιασμένο για μεταπτυχιακούς φοιτητές, αλλά είναι ανοιχτό και σε προπτυχιακούς φοιτητές με αίτηση.
Οι πρώτες πέντε εβδομάδες του μαθήματος εξετάζουν κλασικές έρευνες για την ομορφιά από τους Πλάτωνα, Πλωτίνο, Αυγουστίνο, Ακινάτη, Σπένσερ, Καντ, Μπερκ, Σίλερ, Σέλεϊ. Τις επόμενες τέσσερεις εβδομάδες παίρνουμε τέσσερα αντικείμενα ομορφιάς -θεούς, κήπους, πρόσωπα και ποιήματα- και εξετάζουμε αν τα χαρακτηριστικά ομορφιάς ενός σημείου συμπίπτουν με τα χαρακτηριστικά ενός άλλου: Είναι η περιγραφή της ομορφιάς από τον Ρίλκε στο ποίημά του «Blue Hyrangea» ή «Bowl of Roses» ίδια με την περιγραφή της ομορφιάς της Ελένης από τον Όμηρο στην Ιλιάδα ή της Βεατρίκης από τον Δάντη στη Vita Nuova; Τις τελευταίες τέσσερεις εβδομάδες του μαθήματος, αναμετριόμαστε με πρόσφατες κριτικές για την ομορφιά που βασίζονται στις εσφαλμένες ηθικές και πολιτικές αντιρρήσεις τους.
Ερ. Πώς αισθάνεστε που θα συμμετέχετε στους 3ους Δελφικούς Διαλόγους;
Απ. Είμαι ενθουσιασμένη που επισκέπτομαι τους Δελφούς για πρώτη φορά και που επιστρέφω στην Αθήνα για τρίτη.
Ερ. Ποια είναι τα κύρια σημεία της ομιλίας σας «Θερμοπυρηνική μοναρχία: Μπορεί μία και μόνο απλή γλωσσική πράξη (speech act) να καταστρέψει ολόκληρο τον πολιτισμό;»
Απ. Η πυρηνική αρχιτεκτονική και στα εννέα πυρηνικά κράτη προβλέπει ότι ένα άτομο (ο πρόεδρος ή ο πρωθυπουργός) θα εκτοξεύσει ένα όπλο που θα σκοτώσει εκατομμύρια. Δεν υπάρχει φρένο. Η διάλεξή μου εξετάζει την ανηθικότητα αυτής της ρύθμισης και την υποχρέωσή μας να την καταργήσουμε. Τα πυρηνικά όπλα θα καταστρέψουν το είδος μας, τον πολιτισμό μας και όλα τα αδελφά μας είδη αν δεν εξαλείψουμε πολύ γρήγορα αυτά τα όπλα. Έχουμε τα μέσα να τα εξαλείψουμε μέσω του διεθνούς, αλλά και του εθνικού (συνταγματικού) δικαίου.
Ερ. Πόσο επίκαιρο είναι το θέμα του βιβλίου σας «Thermonuclear Monarchy» (2014) σήμερα;
Απ. Εξαιρετικά επίκαιρο. Ένας Αυστραλός βετεράνος, ο John Hallam, σημειώνει ότι «Η υπερθέρμανση του πλανήτη μπορεί να καταστρέψει τον πολιτισμό τα επόμενα εκατό χρόνια· ο πυρηνικός πόλεμος μπορεί να καταστρέψει τον πολιτισμό τα επόμενα 100 λεπτά». Πολλοί παρατηρητές -ακόμη και εκείνοι που ζούσαν άνετα με τον πυρηνικό κίνδυνο τον 20ό αιώνα, όπως ο πρώην υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Γουίλιαμ Πέρι, και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ- αναγνώρισαν ότι οι κίνδυνοι είναι μεγαλύτεροι σήμερα από ό,τι κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Τη δεκαετία του 1950 υπήρχαν δύο πυρηνικές δυνάμεις. Τώρα είναι εννέα. Τότε είχαμε πληθυσμούς με υψηλό επίπεδο εγρήγορσης που συνεχώς προειδοποιούνταν για τη χρήση αυτών των όπλων. Τώρα (με μια φράση που επινόησε ο Hans Kristensen), το πυρηνικό IQ στον κόσμο είναι πολύ χαμηλό (ειδικά στα ίδια τα πυρηνικά κράτη). Ο Kissinger σημείωσε ότι οι εξελίξεις σε τομείς όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη έχουν επίσης αυξήσει τον κίνδυνο.
Ερ. Έχετε επίσης ασχοληθεί με τη φύση του σωματικού πόνου. Στο βιβλίο σας «The body in pain» (1985) εξετάζετε τη σχέση μεταξύ γλώσσας/λεξιλογίου και ενός σώματος που έχει υποστεί βασανιστήρια ή τραυματισμό σε καιρό πολέμου; Τι καταδεικνύετε με αυτήν την έρευνα;
Απ. Η δυσκολία έκφρασης του σωματικού πόνου καθιστά το άτομο που υποφέρει αόρατο, ακόμη και σε κάποιον που βρίσκεται στο ίδιο δωμάτιο. Αυτή η αδυναμία έκφρασης όχι μόνο αυξάνει τον πόνο του ατόμου, αλλά παραμορφώνει την ικανότητά μας να κάνουμε ακριβείς πολιτικές και ηθικές κρίσεις. Το εξωφρενικό λάθος να αποκαλούμε την πράξη του βασανιστή «συλλογή πληροφοριών» είναι ένα παράδειγμα του τρόπου που ο πόνος ανατρέπει την ηθική αντίληψη.
Ερ. Στο «Dreaming by the book» (2001) γράψατε για τη σημασία της λογοτεχνίας στη δημιουργία εικόνων και αντιλήψεων στον ανθρώπινο νου. Σε πρόσφατη συνέντευξή σας δώσατε και παραδείγματα, όπως ότι ο Νεύτωνας ασχολήθηκε με τη φυσική και τα μαθηματικά όταν έκανε ένα διάλειμμα από την πραγματική του εργασία, που ήταν η μελέτη της Βίβλου! Διαβάζουμε αρκετή λογοτεχνία σήμερα -τουλάχιστον όσο χρειάζεται ο εγκέφαλός μας για να χτίσει εικόνες και θεωρίες;
Απ. Τα μυθιστορήματα και τα ποιήματα απαιτούν από εμάς να δημιουργούμε εικόνες στο μυαλό μας που δεν είναι παρούσες με την αντίληψή μας. Όταν ένας συγγραφέας μου ζητά να φανταστώ ένα δέντρο, αυτό δεν είναι αντιληπτικά παρόν στον φυσικό κόσμο όπως ένα δέντρο έξω από το παράθυρό μου, σε έναν πίνακα, σε μια ταινία ή στην οθόνη του υπολογιστή. Η ισχυρή νοημοσύνη απαιτεί να εξασκούμε συνεχώς όχι μόνο την αντιληπτική οξύτητα αλλά και την οξύτητα δημιουργίας εικόνας -και η ανάγνωση λογοτεχνίας είναι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό.
Ερ. Στο βιβλίο σας «On Beauty and Being Just» (1999) εξερευνάτε τους τρόπους με τους οποίους η ομορφιά οδηγεί στην κοινωνική δικαιοσύνη. Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα που εξηγεί το παραπάνω;
Απ. Τα όμορφα πράγματα έχουν χαρακτηριστικά που είναι παρόντα και στο βασίλειο της δικαιοσύνης, αλλά εκεί είναι πολύ πιο σπάνια και πιο δύσκολο να πραγματοποιηθούν. Για παράδειγμα, η συμμετρία είναι άμεσα διαθέσιμη -συμβαίνει φυσικά- στα πέταλα των λουλουδιών, στα φτερά των πουλιών, στις έδρες των κρυστάλλων, στα πρόσωπα των παιδιών. Αυτά μας κάνουν να ανυπομονούμε να βρούμε την ίδια συμμετρία στις «δίκαιες πολιτικές διευθετήσεις», αλλά οι «δίκαιες πολιτικές διευθετήσεις» δεν εμφανίζονται φυσικά. Απαιτούν ατελείωτη δουλειά για να έρθουν και να διατηρηθούν στον κόσμο. Τα όμορφα πράγματα μάς ενθαρρύνουν, ακόμα και όταν είμαστε απογοητευμένοι, να συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια για την επίτευξη δικαιοσύνης.
Ερ. Πολλά έχουν γραφτεί για την ταυτότητα του όμορφου νεαρού άνδρα στον οποίο απευθύνονταν τα περισσότερα από τα διάσημα σονέτα του Σαίξπηρ. Ωστόσο, στο βιβλίο σας «Naming Thy Name: Cross Talk in Shakespeare’s Sonnets» (2016) προτείνετε μια εντελώς νέα: Αυτή του Άγγλου ποιητή Henry Constable (1562 – 1613), γνωστού επίσης για τα σονέτα του. Πώς καταλήξατε σε αυτό το συμπέρασμα;
Απ. Το συμπέρασμα ήρθε σε μένα -και όχι το αντίθετο. Διάβαζα πολλά αποσπάσματα του Σαίξπηρ για τα λουλούδια (χωρίς να σκέφτομαι τους ανθρώπους που αγαπούσε). Ένα από τα σονέτα του Σαίξπηρ -αριθμός 99- ξαφνικά μου «ανακοίνωσε] ότι ο αγαπημένος του ήταν ο ποιητής Henry Constable, επειδή το σονέτο αφορά τον τρόπο με τον οποίο τα λουλούδια κλέβουν την ομορφιά τους από τον αγαπημένο, την ίδια στιγμή που ο Σαίξπηρ έκλεβε ένα από τα ποιήματα του Henry Constable. Για πολλά, πολλά χρόνια μετά από εκείνη την «ηλεκτρική» στιγμή ερεύνησα το ερώτημα και κάθε μονοπάτι που έπαιρνα με οδηγούσε στην ίδια απάντηση. Ένιωθα ότι μου είχε ανατεθεί η αποστολή να «μεταφέρω» αυτό το μήνυμα στο κοινό. Ο Σαίξπηρ υπόσχεται στον αγαπημένο του ότι θα γίνει γνωστός σε όλους τους μελλοντικούς ανθρώπους. Ένιωσα την υποχρέωση να τον βοηθήσω να τηρήσει την υπόσχεσή του.
ΦΩΤΟ Πηγή: Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
