Στον ήσυχο, φωτεινό χώρο του Ιστορικού Αρχείου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, τα ράφια δεν είναι απλώς φορτωμένα με κουτιά. Είναι γεμάτα ιστορίες – ζωές που χάθηκαν, οικογένειες που ξαναχτίστηκαν, ερωτήματα που ακόμα ζητούν απαντήσεις. Σε αυτό το αρχείο, η μνήμη δεν είναι στατική· είναι ζωντανή, δραστήρια. Και πίσω από την ανασύστασή της, βρίσκεται η επικεφαλής του.
«Όταν ανέλαβα το 2009, βρήκα μπροστά μου ένα άτακτο, αταξινόμητο σύνολο μεταπολεμικών εγγράφων, στοιβαγμένο σ’ έναν ευρύχωρο αλλά αφρόντιστο χώρο στην οδό Βασ. Ηρακλείου. Τότε, δεν μπορούσε κανείς να φανταστεί πού θα φτάναμε σήμερα», αφηγείται στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επικεφαλής του Ιστορικού Αρχείου της ΙΚΘ, με αφορμή πρόσφατη ομιλία της για την αρχειακή έρευνα στο Αρχείο.
Περισσότερα από 15 χρόνια μετά, το Αρχείο έχει αλλάξει πρόσωπο. Η δομή του είναι πλέον θεματική, οργανωμένη, ψηφιοποιημένη – και πάνω απ’ όλα, λειτουργική. «Η καταλογογράφηση 500 τόμων με πρωτόκολλα, πρακτικά και μητρώα, μαζί με την πλήρη ψηφιοποίηση 2.500 τόμων που περιλαμβάνουν περίπου ένα εκατομμύριο κοινοτικά έγγραφα από τα χρόνια του Ολοκαυτώματος, υπήρξε τιτάνια δουλειά». Η Αλίκη Αρούχ τονίζει ότι το έργο αυτό δεν αφορά μόνο την κοινότητα, αλλά κάθε ερευνητή που επιθυμεί να κατανοήσει σε βάθος την ιστορία της Θεσσαλονίκης.
Η γλώσσα των εγγράφων, επίσης, αποτελεί τεκμήριο της πολυπολιτισμικής ταυτότητας της κοινότητας. Η Αρούχ επισημαίνει ότι το μεγαλύτερο μέρος είναι στα ελληνικά, αλλά πολλά έγγραφα είναι στα γαλλικά και στα λαντίνο, όπως μιλούσαν οι Εβραίοι της πόλης μέχρι και μετά τον Διωγμό. Ανάμεσα στις θεματικές ενότητες ξεχωρίζουν αρχεία σχετιζόμενα με τις δηλώσεις περιουσίας προς τις γερμανικές αρχές το 1943, τις κοινοτικές εκλογές, τα μητρώα γεννήσεων, γάμων και θανάτων, καθώς και έγγραφα για τις γερμανικές αποζημιώσεις.
Η Αρούχ αναφέρεται στην ιδιαίτερη σημασία του αρχειακού υλικού που σχετίζεται με το Ολοκαύτωμα, επισημαίνοντας ότι υπάρχουν πηγές που δεν είχαν δει ποτέ το φως της έρευνας. Η επεξεργασία του μεταπολεμικού μητρώου σε συνδυασμό με την αρχειοθέτηση άλλων πηγών επιτρέπει πλέον την αναζήτηση γενεαλογικών στοιχείων. «Δεν μπορείς να διαχωρίσεις το προπολεμικό από το μεταπολεμικό αρχείο. Είναι μια συνεχής συνομιλία με το παρελθόν», εξηγεί.
Η συνομιλία αυτή ενισχύθηκε με τη δημιουργία του προγράμματος γενεαλογικής έρευνας και ανασύστασης οικογενειακών δέντρων. «Ξεκίνησε πειραματικά το 2013, αλλά χάρη στη συνεργασία μας με φορείς όπως το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας και το Ληξιαρχείο του Δήμου Θεσσαλονίκης, σήμερα έχουμε καταφέρει να ανασυστήσουμε πάνω από 1.000 οικογένειες», σημειώνει η Αρούχ.
Μια ιδιαίτερη διάσταση αυτής της προσπάθειας είναι η συμβολή των απογόνων, οι οποίοι παρέχουν ψηφιακά αντίγραφα εγγράφων και φωτογραφιών. «Έτσι, δημιουργούμε μια νέα βάση για την προπολεμική ιστορία, που είχε χαθεί λόγω του Διωγμού», υπογραμμίζει.
Καθοριστικό ρόλο στην επεξεργασία του τεράστιου όγκου πληροφορίας είχαν τα μεταδεδομένα. «Χωρίς αυτά, δεν θα μπορούσαμε να δώσουμε πρόσβαση στους ερευνητές με ουσιαστικό τρόπο», σημειώνει.
Το 2012, η καθιέρωση της «Αίτησης Έρευνας Αρχειακού Υλικού» άνοιξε νέους δρόμους, αποτελώντας μια τομή στην πρόσβαση στο αρχείο. «Ήταν μια τομή», λέει η Αρούχ, ευχαριστώντας τον Πρόεδρο της Κοινότητας Ντέιβιντ Σαλτιέλ και το κοινοτικό συμβούλιο για την υποστήριξή τους.
Μια συγκινητική ιστορία που ξεχωρίζει είναι εκείνη της πρώτης τάξης μαθητών του Εβραϊκού Σχολείου που επισκέφθηκαν το Αρχείο, ζητώντας να ερευνήσουν την ιστορία του συλλόγου Μακαμπή. «Τα παιδιά της Γ’ Δημοτικού συμπλήρωσαν μόνα τους την αίτηση και, με τη συγκατάθεση των γονέων, προσκόμισαν διαβατήρια και συστατικές επιστολές. Ήταν μια αποκάλυψη».
Για να τους βοηθήσει, η Αρούχ σκέφτηκε να μετατρέψει την έρευνά τους σε παιχνίδι: «Οργάνωσα ένα “κυνήγι θησαυρού”. Τα παιδιά έψαχναν με ενθουσιασμό και βρήκαν τελικά πολύ περισσότερα απ’ ό,τι περιμέναμε. Έγιναν ερευνητές με τον πιο φυσικό τρόπο», θυμάται.
Με το βλέμμα στο μέλλον, η Αρούχ επισημαίνει τον ρόλο του διαδικτύου και της ψηφιοποίησης στην πρόσβαση στη γνώση. «Σήμερα που ο όγκος της πληροφορίας αυξάνεται διαρκώς, στόχος μας είναι να συμβάλουμε με ακρίβεια, με τεκμήρια, με σεβασμό», καταλήγει, ελπίζοντας να εμπνεύσει τις νέες γενιές να διατηρήσουν ζωντανή την ιστορική μνήμη.
*Τις φωτογραφίες παραχώρησε η Αλίκη Αρούχ
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
