«Η μελέτη της ιστορίας είναι ένα παζλ. Σκεφτείτε το πιο δύσκολο παζλ που υπάρχει σήμερα, πολλαπλασιάστε τα κομμάτια του επί 1000 και μετά εξαφανίστε το 90%! Τώρα προσπαθήστε να φτιάξετε την εικόνα». Με τη φράση αυτή, ο ερευνητής της Google DeepMind περιγράφει τη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι ιστορικοί στην ανασύσταση του παρελθόντος, οι οποίοι από σήμερα έχουν στη διάθεσή τους ένα δωρεάν εργαλείο Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) που τους διευκολύνει στην επανεμφάνιση πολλών από τα εξαφανισμένα κομμάτια του παζλ.
Πρόκειται για τον «Αινεία», το πρώτο σύστημα εννοιολογικής πλαισίωσης αρχαίων κειμένων, σχεδιασμένο για να βοηθά ιστορικούς στην καλύτερη ερμηνεία και αποκατάσταση κατεστραμμένων αρχαίων επιγραφών στη λατινική γλώσσα. Το σύστημα αναπτύχθηκε από την Google DeepMind και το Πανεπιστήμιο του Nottingham, σε συνεργασία με ερευνητές από τα πανεπιστήμια του Warwick και της Οξφόρδης και το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η διαδραστική έκδοση του «Αινεία» είναι διαθέσιμη και σε φοιτητές, ερευνητές, εκπαιδευτικούς και επαγγελματίες μουσείων, στη διεύθυνση «predictinghistory.com». Ο «Αινείας» είναι ένα πολυτροπικό νευρωνικό δίκτυο παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης που αναλύει τόσο κείμενα όσο και οπτικές πληροφορίες, όπως φωτογραφίες, για να προσδιορίσει τη γεωγραφική προέλευση μιας επιγραφής.
Η γραφή ήταν βασικό χαρακτηριστικό του ρωμαϊκού κόσμου, με επιγραφές που προσφέρουν στους σύγχρονους ιστορικούς μια ματιά σε αυτόν τον αρχαίο κόσμο. Αυτά τα κείμενα είναι συχνά αποσπασματικά, φθαρμένα από τον χρόνο ή σκόπιμα κατεστραμμένα. Η αποκατάσταση και η χρονολόγηση τους είναι σχεδόν αδύνατα χωρίς πληροφορίες για το ιστορικό τους πλαίσιο, κάτι που ο «Αινείας» καλύπτει.
Όπως αναφέρεται σε εργασία που δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό «Nature», ο «Αινείας» βελτιώνει και επιταχύνει τη διαδικασία επεξεργασίας αρχαίων επιγραφών, αναλύοντας εκατοντάδες χιλιάδες λατινικές επιγραφές και ανακτώντας κειμενικά και εννοιολογικά «παράλληλα» μέσα σε δευτερόλεπτα.
Για την εκπαίδευση του μοντέλου, συνδυάστηκαν τρεις μεγάλες βάσεις δεδομένων, περιλαμβάνοντας 176.000 αρχαίες επιγραφές στα λατινικά. Εννέα στους δέκα ιστορικούς που συμμετείχαν στη μελέτη δήλωσαν ότι τα «παράλληλα» κείμενα του «Αινεία» ήταν χρήσιμα για την έρευνά τους.
Ο «Αινείας» αποκαθιστά κατεστραμμένες επιγραφές με ακρίβεια 73% στις 20 κορυφαίες προτάσεις για κενά έως δέκα χαρακτήρων, προσφέροντας επίσης χάρτες που υποδεικνύουν ποια τμήματα του κειμένου επηρεάζουν τις προβλέψεις του.
Για να αξιολογήσουν τον αντίκτυπο του «Αινεία», οι ερευνητές διεξήγαγαν τη μεγαλύτερη μελέτη εμπειρικής ανάλυσης για τη συνεργασία ιστορικών και ΤΝ, δείχνοντας ότι τα καλύτερα αποτελέσματα επιτεύχθηκαν όταν οι ιστορικοί χρησιμοποίησαν τις πληροφορίες πλαισίωσης του «Αινεία» σε συνδυασμό με τις προβλέψεις του.
Αλήθεια, δεν αναπτύσσεται κάποιος ανταγωνισμός μεταξύ ανθρώπου και μηχανής; «Εδώ και οκτώ χρόνια συνεργαζόμαστε με ιστορικούς για να δημιουργήσουμε ένα εργαλείο ΤΝ που ενσωματώνεται στην καθημερινή τους εργασία», σημειώνει ο ερευνητής.
Για να δοκιμάσουν τις δυνατότητες του «Αινεία», οι ερευνητές του έδωσαν μια από τις πιο διάσημες ρωμαϊκές επιγραφές, το «Res Gestae Divi Augusti», και ο «Αινείας» πρότεινε δύο διακριτές χρονολογήσεις που συγκλίνουν με τις απόψεις των ιστορικών.
Το σύστημα βάσισε τις προβλέψεις του σε γλωσσικά χαρακτηριστικά και ιστορικούς δείκτες, προσφέροντας έναν νέο και ποσοτικό τρόπο προσέγγισης της Ιστορίας.
Είναι χρόνια τώρα που δουλεύουμε πάνω στα συστήματα αυτά, και το 2023 ακολούθησε ο «Αινείας». «Η ιδέα είναι να δανειστούμε στοιχεία από άλλες γλώσσες και να εμπλουτίσουμε την πλαισίωση της ιστορίας», σημειώνει ο ερευνητής.
Σε συνεργασία με ειδικούς, έχει σχεδιαστεί νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα ευρωπαϊκά σχολεία, με έμπνευση από προηγούμενα μαθήματα που είχαν αναπτύξει.
Η διαδικτυακή διεπαφή του «Αινεία» αναπτύχθηκε στο Google Cloud, και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα δημιουργήθηκε από τον Robbe Wulgaert.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
