Η Ιζαμπέλ Κάστρο, μια γυναίκα στα τέλη της έβδομης δεκαετίας της ζωής της, κουβαλά μια οικογενειακή ιστορία που διαπερνά ηπείρους, πολιτισμούς και τραγωδίες. Καθισμένη σε ένα καφέ στη Θεσσαλονίκη, την πόλη όπου έζησαν οι πρόγονοί της επί αιώνες, αρχίζει να αφηγείται στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων την ιστορία της με τρόπο λιτό: «Με λένε Ιζαμπέλ Κάστρο. Κάστρο είναι το όνομα της οικογένειάς μου». Αυτό που μοιάζει με μια απλή δήλωση εξελίσσεται σε ένα μωσαϊκό επιβίωσης, εξορίας και επανεύρεσης, που εκτείνεται από την Ισπανία στην Ελλάδα, από τη Σμύρνη στο Παρίσι και, τελικά, πίσω στη Θεσσαλονίκη.
Το επώνυμο Κάστρο έχει ρίζες στην Ισπανία. Οι πρόγονοί της ήταν Εβραίοι από το Τολέδο, μέχρι που ο διωγμός στα τέλη του 15ου αιώνα τους ανάγκασε να φύγουν. Από το Τολέδο, η οικογένεια μετακινήθηκε στη Λισαβόνα κι έπειτα εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Η οικογένεια της Ιζαμπέλ ήταν conversos — καθολικοί προσήλυτοι τυπικά — που όμως διατήρησαν μια σύνθετη σχέση με την εβραϊκή τους καταγωγή. Οι παππούδες της είχαν γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά το 1904 μετακόμισαν στη Σμύρνη, όπου γεννήθηκε ο πατέρας της Ιζαμπέλ το 1907.
Στο σπίτι των Κάστρο συνυπήρχαν διαφορετικές γλώσσες και πολιτισμοί. Τα γαλλικά, η γλώσσα της υψηλής κουλτούρας της εποχής, μιλιούνταν στο σπίτι παράλληλα με τα λαντίνο, την ισπανοεβραϊκή γλώσσα των Σεφαραδιτών. Η Ιζαμπέλ λέει χαρακτηριστικά: «Η οικογένεια που εγώ γνώρισα… δεν ήταν θρησκευόμενη. Ήταν πολύ φιλελεύθεροι άνθρωποι».
Οι αναταράξεις των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα σφράγισαν τη ζωή τους. Η αυξημένη ένταση και τα περιστατικά βίας στη Σμύρνη ανάγκασαν την οικογένεια να εγκαταλείψει την πόλη και να κατευθυνθεί στη Γαλλία. Οι παππούδες της εγκαταστάθηκαν στο Παρίσι, όπου μεγάλωσε ο πατέρας της. Το 1935 εκείνος παντρεύτηκε — ένας γάμος που ένωσε ακόμη περισσότερες πολιτισμικές διαδρομές. Η σύζυγός του ήταν μισή Εβραία από τη Λετονία από την πλευρά του πατέρα της και Δανή Προτεστάντισσα από τη μητέρα της. Η οικογένεια μετακόμισε τελικά στη νότια Γαλλία -μια περιοχή που για ένα διάστημα βρισκόταν υπό λιγότερο άμεση ναζιστική κατοχή- ελπίζοντας να γλιτώσει από τις θηριωδίες που συγκλόνιζαν την Ευρώπη.
Ωστόσο, η ασφάλεια αποδείχθηκε προσωρινή. Τον Μάρτιο του 1944, οι παππούδες της Ιζαμπέλ συνελήφθησαν από τη γερμανική πολιτοφυλακή και εκτοπίστηκαν στο Άουσβιτς, όπου χάθηκαν. Οι γονείς της κατόρθωσαν να κρυφτούν και η Ιζαμπέλ γεννήθηκε μετά τον πόλεμο, το 1947. Όπως πολλοί επιζώντες του Ολοκαυτώματος, οι γονείς της δεν μίλησαν ποτέ για το παρελθόν τους. Η ίδια έμαθε για την εβραϊκή της καταγωγή μόνο στην εφηβεία: «Το έμαθα αρκετά αργά, ήμουν περίπου 14-15 ετών, ότι προέρχομαι από εβραϊκή οικογένεια. Δεν είχα ιδέα για τη θρησκεία, τις τελετουργίες, τον τρόπο ζωής».
Ωστόσο, η επανασύνδεση της Ιζαμπέλ με τις ρίζες της δεν είχε ποτέ θρησκευτικό χαρακτήρα. Η περιέργεια της Ιζαμπέλ για τις ρίζες της την οδήγησε σε μια μακρά αναζήτηση.
Η ιστορία της είναι μια ιστορία εξορίας και προσαρμογής, απώλειας και επανασύνδεσης· μια ιστορία για την ανθρώπινη ανάγκη να γνωρίζουμε από πού προερχόμαστε. Ακολουθώντας τη διαδρομή των Κάστρο — από την Ισπανία στην Πορτογαλία, από τη Θεσσαλονίκη στη Σμύρνη, από το Παρίσι στη νότια Γαλλία — η Ιζαμπέλ Κάστρο Τζορτζ, όπως είναι το πλήρες όνομά της, ενσαρκώνει την ανθεκτικότητα της μνήμης. Μέσα από την ίδια διακρίνουμε τη ζωή μιας οικογένειας που άντεξε τους κραδασμούς του 20ού αιώνα και τη σιωπηλή νίκη της διάσωσης της ιστορίας της για τις επόμενες γενιές.
Καθώς αναλογίζεται το δικό της ταξίδι επιστροφής στη Θεσσαλονίκη, η Ιζαμπέλ σιγοψιθυρίζει τη δική της αλήθεια: «Ήθελα απλώς να μάθω από πού έρχομαι. Και τώρα το ξέρω».
*Τις φωτογραφίες από το οικογενειακό της αρχείο παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τις ανάγκες του παραπάνω ρεπορτάζ η Ιζαμπέλ Κάστρο, που απεικονίζεται στην έγχρωμη φωτογραφία κατά την πρόσφατη επίσκεψή της στη Θεσσαλονίκη.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
