Ογδόντα χρόνια από τον τερματισμό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και εβδομήντα πέντε χρόνια από τη Διακήρυξη Σουμάν, η οποία έθεσε τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η Ευρώπη θα τιμήσει και φέτος τις δύο αυτές επετείους εν μέσω πολεμικών συγκρούσεων, εντός και εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων. Κεντρικό ρόλο και στους φετινούς εορτασμούς διαδραματίζουν οι τόποι όπου εξελίχθηκαν κρίσιμα ιστορικά γεγονότα. Η Γερμανία βρίσκεται στο επίκεντρο των εκδηλώσεων, τόσο λόγω της επετείου από την πτώση του Τρίτου Ράιχ, όσο και για τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση πολλών ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Ο Νίκος Κοσμίδης, υπεύθυνος του προγράμματος Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού, συμμετείχε στο τριήμερο εκδηλώσεων για τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Ράβενσμπρυκ, στο κρατίδιο του Μεκλεμβούργου. Το στρατόπεδο, που λειτούργησε από το 1939 έως το 1945 και απελευθερώθηκε από τα σοβιετικά στρατεύματα, υπήρξε το μεγαλύτερο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας για γυναίκες. Στο Ράβενσμπρυκ φυλακίστηκαν, μεταξύ άλλων, χριστιανές, εβραίες, λεσβίες, μάρτυρες του Ιεχωβά, ρομά και σίντι, καθώς και γυναίκες που το ναζιστικό καθεστώς χαρακτήριζε ως «αντικοινωνικές».
Για τον κ. Κοσμίδη, υποψήφιο διδάκτορα Αρχιτεκτονικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης (ΔΠΘ), ο τόπος αυτός είναι ένας τόπος κοινού μαρτυρίου για ανθρώπους από διαφορετικά κοινωνικά και πολιτισμικά υπόβαθρα. Όπως επισημαίνει, «η αλληλεγγύη μεταξύ τους δεν ήταν δεδομένη πάντοτε, και αντίστοιχα, η συνύπαρξη και ο κοινός τρόπος μνήμης δεν είναι αυτονόητος ούτε σήμερα, καθώς κάθε ομάδα μνημονεύει τους δικούς της νεκρούς μέσα από τα δικά της σύμβολα και αφηγήσεις». Για τους Ορθοδόξους, το Ράβενσμπρυκ είναι συνδεδεμένο με το μαρτύριο της Μαρίας Σκομπτσόβα. Η ρωσικής καταγωγής ευγενής, η οποία συμμετείχε στην πρώιμη φάση της Ρωσικής Επανάστασης, διέφυγε στη συνέχεια στο Παρίσι, όπου ανέπτυξε πνευματική, κοινωνική και φιλανθρωπική δράση ως διανοούμενη, καλλιτέχνις, θεολόγος και αργότερα ως Ορθόδοξη μοναχή. Συμμετείχε ενεργά στη Γαλλική Αντίσταση, συμβάλλοντας στη διάσωση Εβραίων. Για την αντιστασιακή της δράση στάλθηκε στο Ράβενσμπρυκ, όπου μαρτύρησε στις 31 Μαρτίου του 1945.
Ο κ. Κοσμίδης, τα τελευταία χρόνια ερευνά τη σύνδεση της αρχιτεκτονικής, της πολιτικής και της θεολογίας στους μαρτυρικούς τόπους, στο πλαίσιο εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής του, με επιβλέποντα τον καθηγητή Γιάννη Κολοκοτρώνη. Παρακολούθησε ποικίλες τελετές μνήμης από φεμινιστικές, αντιφασιστικές και λεσβιακές οργανώσεις, καθώς και από εθνικές αντιπροσωπείες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο διαφορετικός τρόπος μνημόνευσης, μέσα από συνθήματα, πανό και σύμβολα των επιμέρους ομάδων.
«Η πολωνική αντιπροσωπία εγκαινίασε, για παράδειγμα, ένα νέο μνημείο στον χώρο, θρησκευτικής έμπνευσης, το οποίο απεικονίζει την Παρθένο Μαρία με το βρέφος Ιησού. Τα εγκαίνια έγιναν παρουσία της Μαρία Λορένς (Maria Lorens), κόρης της κρατούμενης Καταρίνα Ματέγια (Katarzyna Mateja), η οποία φυλακίστηκε για την αντιστασιακή της δράση, εμπνευσμένη από τη ρωμαιοκαθολική της πίστη». Στις εθνικές αποστολές συμμετείχε και η ελληνική αντιπροσωπεία, η οποία τίμησε τη μνήμη περίπου 400 γυναικών και ανδρών από την Ελλάδα, τα ονόματα των οποίων διαβάστηκαν μπροστά στο σημείο όπου αναγράφεται η λέξη «Griechenland» στην οδό των Εθνών. Η τελετή οργανώθηκε από την ομάδα Ελλήνων Φίλων του Ράβενσμπρυκ στο Βερολίνο (Griechischer Ravensbrück Freundeskreis Berlin), με υπεύθυνη την Ελένη Winckel-Μωραΐτου, μέλος της Διεθνούς Επιτροπής του Ράβενσμπρυκ. Ο Πρόξενος της Ελλάδας στο Βερολίνο, Ηλίας-Ανδρέας Κλουβάτος, ανακοίνωσε την πρόθεση της χώρας μας να δημιουργήσει μνημειακό χώρο αφιερωμένο στους Έλληνες κρατούμενους, όπως έχουν πράξει και άλλες χώρες.
Στο πλαίσιο της παρουσία του εκεί, ο Νίκος Κοσμίδης είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει με τον επιζώντα Ιβάν Λέφκοβιτς (Ivan Lefkovits), κρατούμενο στο Ράβενσμπρυκ και στο Μπέργκεν – Μπέλσεν. «Η συνομιλία μαζί του», επισημαίνει ο ίδιος, «επικεντρώθηκε στο ερώτημα: τι θα γίνει όταν φύγει από τη ζωή και ο τελευταίος επιζών στρατοπέδου συγκέντρωσης; Πώς θα διαφυλαχθεί η μνήμη της φρίκης των ναζιστικών στρατοπέδων χωρίς να εγκλωβιστεί σε μια θεσμοποίηση που αποξενώνει τους ανθρώπους από τη συλλογική κατανόηση και συμμετοχή; Ο κ. Λέφκοβιτς συμφώνησε με αυτόν τον κίνδυνο τονίζοντας ότι είναι καθήκον όλων μας να διασφαλίσουμε πως ο κόσμος δεν θα σταματήσει ποτέ να μαθαίνει τι συνέβη σε αυτούς τους φριχτούς τόπους της βιομηχανίας του θανάτου».
«Η συμμετοχή στις τελετές και οι επισκέψεις σε άλλους χώρους μνήμης, όπως η φυλακή και ο χώρος εκτέλεσης Plötzensee, όπου εκτελέστηκαν και τέσσερις Έλληνες ηλικίας 19 έως 34 ετών, δεν είναι μια μόνο συναισθηματικά φορτισμένη εμπειρία, αλλά και ένα “εργαστήριο” κατανόησης των σημερινών πολιτικών περί της μνήμης», υπογραμμίζει με έμφαση ο Νίκος Κοσμίδης. «Η σημερινή επέτειος δεν αποτελεί απλώς μια υπενθύμιση του σκοτεινού παρελθόντος, αλλά αφορμή για να θυμηθούμε, αν δεν μας αρκούν οι σύγχρονες εικόνες από τις εμπόλεμες περιοχές του πλανήτη, τι σημαίνουν πόλεμος, μιλιταρισμός, φασισμός και βία κατά των αμάχων.
Την ανάγκη ανάδειξης αυτών των διαστάσεων της μνήμης προβάλλει και το πρόγραμμα Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού, που ξεκίνησε από την Ξάνθη και την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Στα τέσσερα χρόνια λειτουργίας του, έχει συνάψει συνεργασίες με φορείς της αυτοδιοίκησης, της ακαδημαϊκής και της εκπαιδευτικής κοινότητας, καθώς και με μνημονικούς χώρους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
