Στην Αγιάσο, την ορεινή πρωτεύουσα στις πλαγιές του Λεσβιακού Ολύμπου, ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει. Στον τσουρχανά, όπου «δενόταν» η κατσικίσια τρίχα για να παραχθούν «τσουπιά» – σάκοι για τον «χαμούρι», τον ελαιοπόλτό που συμπιεζόμενος έδινε τον τοπικό χρυσό, το λάδι.
Ανιχνεύοντας τη τοπική βιομηχανική αρχαιολογία, ανακαλύπτουμε ένα χαμένο εργοστάσιο που κάποτε απασχολούσε έως και 100 εργαζόμενους. Σήμερα, ο τσουρχανάς στέκει «φρουρός» μιας χαμένης τέχνης και μιας εποχής που έχει παρέλθει, μαζί με τις ανάγκες και τους ανθρώπους.
Ο τσουρχανάς, που στη διάλεκτο της Αγιάσου αναφέρεται και ως τσουλχανάς, ήταν ο τόπος συνάντησης των υφαντών. Η ονομασία προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις τσουλχά (culca), που σημαίνει υφαντής, και χάν (han), που υποδηλώνει τον τόπο συνάντησης.
Αυτό το απομεινάρι μιας τοπικής βιομηχανίας υπηρέτησε μέχρι περίπου πριν 50 χρόνια, παράγοντας προϊόντα από μαλλί κατσίκας και αργότερα με φυσικό νήμα, ενώ στο τέλος χρησιμοποιήθηκε πλαστικό νήμα. Η ζήτηση για τα προϊόντα αυτά ήταν μεγάλη, όχι μόνο στη Λέσβο, και τα παλαιότερα εργαστήρια ονομάζονταν κιλχανάδες από το τούρκικο κιλ (kil), που σημαίνει κατσίκα.
Στον τσουρχανά, υφαίνονταν χοντρά «ύφασμα» για τα «τσουπιά», μέσα στα οποία έμπαινε ο ελαιοπολτός, δημιουργώντας φρέσκο λάδι. Οι διαδρομές, χαλιά για εκκλησίες και πατάκια φτιάχνονταν από αυτό το ιδιαίτερο «ύφασμα».
Μια ενδιαφέρουσα πτυχή της ιστορίας είναι ότι το μαλλί της κατσίκας εισάγονταν από τη Μακεδονία και τα μοναστήρια του Αγίου Όρους, υποδεικνύοντας τη μεγάλη ζήτηση του προϊόντος για τους παραδοσιακούς ελαιόμυλους. Ο Γιώργος Βουρλής, που δούλευε στο εργοστάσιο, περιγράφει τη διαδικασία παραγωγής και τη μετέπειτα εκσυγχρονιστική προσπάθεια του εργοστασίου, η οποία τελικά δεν απέδωσε. Οι σύγχρονοι φυγοκεντρικοί ελαιουργικοί τόποι δεν είχαν ανάγκη τα τσουπιά.
Η Ειρήνη Γούναρη, σύζυγος του τελευταίου ιδιοκτήτη του τσουρχανά, αναβιώνει μνήμες από την εποχή που το εργοστάσιο απασχολούσε περισσότερους από 100 κατοίκους, κυρίως γυναίκες. «Τα φυγοκεντρικά εργοστάσια απαξίωσαν την παλιά παραδοσιακή μέθοδο παραγωγής λαδιού, και ο τσουρχανάς δεν μπόρεσε να κρατηθεί» σημειώνει.
Η Τούλα Μακρέλλη, πρόεδρος της ΑΜΚΕ Visit Agiasos, δηλώνει ότι ο τσουρχανάς μπορεί να ξαναζήσει, όχι για να παράγει λάδι, αλλά ως χώρος που θα αναδεικνύει την παράδοση και την ιστορία της βιομηχανίας του χωριού. «Έχουμε ένα πολύ σημαντικό χώρο βιομηχανικής αρχαιολογίας. Ας μην τον χάσουμε» καταλήγει.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
