Άθικτες τοιχογραφίες ανακάλυψαν πρόσφατα έκπληκτοι οι αρχαιολόγοι και οι συντηρητές του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων κάτω από τους λευκούς τοίχους του ναού του Αγίου Νικολάου στον Μεσοπόταμο της Αλβανίας. Μπροστά στα μάτια τους εμφανίστηκαν μορφές των αγίων, ζωγραφισμένες με έντονα χρώματα, σε ύψος οκτώ μέτρων, γεγονός που φαίνεται ότι συνέβαλε καθοριστικά στο να διατηρηθούν για εκατοντάδες χρόνια. Ο ενθουσιασμός τους ήταν πολύ μεγάλος καθώς οι τοιχογραφίες ήταν άγνωστες στη μέχρι τώρα έρευνα του μνημείου και, όπως αναφέρει η διευθύντρια του Κέντρου, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει συχνά.
«Συνήθως γνωρίζουμε τις τοιχογραφίες και τις συντηρούμε. Το να έχεις άσπρους τοίχους και κάτω από αυτούς ξαφνικά να εμφανίζονται μορφές και πρόσωπα είναι μεγάλη χαρά και αποκάλυψη. Αυτό δεν συνέβη κάπου αλλού. Στα άλλα μνημεία που συντηρούμε εκτός Ελλάδας πάντοτε είναι γνωστές οι τοιχογραφίες, απλά εκεί πηγαίνουμε και κάνουμε καθαρισμούς, στερεώσεις. Αυτή τη χαρά της αποκάλυψης τη ζήσαμε στον ναό του Αγίου Νικολάου πολύ έντονα», συμπληρώνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Σύμφωνα με τον πολιτικό μηχανικό Λεωνίδα Παππά, ο οποίος έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στις αποκαταστάσεις μνημείων και διετέλεσε πρόεδρος της «Ομόνοιας», η παράδοση λέει ότι το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στο Μεσοπόταμο -χωριό της βορείου Ηπείρου στον Δήμο Φοινίκης της Αλβανίας- χτίστηκε επί της εποχής του Κωνσταντίνου του Μονομάχου (περίπου στο 1050). Κατά την περίοδο εξουσίας του ηγέτη της Αλβανίας Ενβέρ Χότζα, που διήρκεσε σαράντα χρόνια, καταστράφηκαν όλα τα κτίρια του μοναστηριού, με μόνη εξαίρεση την εκκλησία, που παρέμεινε ως μνημείο πολιτισμού.
Ο κ. Παππάς μεταφέρει τη φήμη ότι κάποια στιγμή ο ναός λειτουργούσε με δύο ιερά: και ως ορθόδοξος για τον τοπικό πληθυσμό αλλά και ως καθολικός για τις ανάγκες του στρατού κατά την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου. «Κάτι τέτοιο δεν είναι συνηθισμένο. Δεν συμβαίνει γενικά. Πρόκειται για μια υπόθεση που διατύπωσε ο Αλεξάντερ Μέξι, ο πρώτος πρωθυπουργός της Αλβανίας της Μεταπολίτευσης, ιστορικός και αρχιτέκτονας, στη διδακτορική του διατριβή που είχε αντικείμενο το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου», σημειώνει ο κ. Παππάς.
Ο ίδιος προσθέτει ότι «η εν λόγω υπόθεση δεν επιβεβαιώνεται, θεωρείται πολύ απίθανο το ενδεχόμενο της λειτουργίας ενός ναού και από ορθοδόξους και από καθολικούς παράλληλα», και εκφράζει την πεποίθηση ότι η άποψη αυτή διαδόθηκε ευρύτερα για τουριστικούς λόγους.
Διηγείται, άλλωστε, και μια ιστορία, που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά στη δική του οικογένεια: εκείνη μιας κοπέλας που είχε μείνει έγκυος εκτός γάμου και κατέφυγε στο ναό του Αγίου Νικολάου για να σωθεί από τους γονείς της, οι οποίοι ήθελαν να τη σκοτώσουν. «Λέγεται ότι οι γονείς της θέλανε να τη σκοτώσουν γιατί ήταν μεγάλη ντροπή για την οικογένεια. Το μοναστήρι προστάτευσε την κοπέλα», συμπληρώνει.
Οι εργασίες συντήρησης στον ναό του Αγίου Νικολάου
Σε ό,τι αφορά τις εργασίες, ο κ. Παππάς αναφέρει ότι πριν από κάποιο χρονικό διάστημα έγιναν εργασίες στερέωσης του οικοδομήματος από το Ινστιτούτο Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού της Αλβανίας. Ακολούθησε η δεύτερη φάση εργασιών από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών Μνημείων που αφορούσαν τη συντήρηση του διάκοσμου, δηλαδή των αγιογραφιών και κάποιων γλυπτών στο εσωτερικό του μνημείου. Ο ίδιος σημειώνει ότι τα χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονταν από φυτά, γεγονός που δημιουργεί υποθέσεις ότι κάποιος σημαντικός άνθρωπος της εποχής χρηματοδότησε την αγιογράφηση του ναού.
Η δεύτερη φάση των εργασιών υλοποιήθηκε στο πλαίσιο Μνημονίου Συνεργασίας που υπέγραψε το 2021 η πρόεδρος του Κέντρου με την υπουργό Πολιτισμού της Αλβανίας Elma Margariti, με χρηματοδότηση από το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού. Οι εργασίες συντήρησης των τοιχογραφιών προγραμματίζεται να συνεχιστούν και να ολοκληρωθούν το 2026, με συνεργασία του Κέντρου με το Ινστιτούτο Μνημείων της Αλβανίας.
Το έργο του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
Μιλώντας για το έργο του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων εκτός Ελλάδας, η κ. Καραγιάννη αναφέρει: «Το κέντρο, εδώ και 28 χρόνια περίπου, υλοποιεί προγράμματα συντήρησης αποκατάστασης βυζαντινών μνημείων εκτός Ελλάδας. Όλα αυτά τα χρόνια έχει συντηρήσει πάμπολλα μνημεία στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή και στην Τουρκία. Στο πλαίσιο αυτής της δραστηριότητας, υπογράφονται μνημόνια συνεργασίας με τα υπουργεία Πολιτισμού ή τις εκκλησίες, αναλόγως πού βρίσκονται τα μνημεία, και με χρήματα του ελληνικού υπουργείου πολιτισμού, υλοποιούνται αυτά τα έργα για την ανάδειξη και τη συντήρησή τους.»
Από τα έργα που γίνονται όλα αυτά τα χρόνια, στο μυαλό της έρχονται τα ψηφιδωτά δάπεδα της εντυπωσιακής παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Προφήτη Ηλία, που συντηρούνται τώρα στην Ιορδανία, οι τοιχογραφίες που συντηρούνται στη Βόρεια Μακεδονία και τα ξυλόγλυπτα τέμπλα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. «Κάθε περίπτωση είναι μοναδική», τονίζει.
*Φωτογραφίες: Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
