Το ναζιστικό στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα στην Πολωνία ήταν γνωστό για τις γρήγορες και βάναυσες μεθόδους δολοφονίας, με τα περισσότερα θύματα να πεθαίνουν λίγο μετά την άφιξή τους. Υπολογίζεται ότι 800.000 έως 974.000 Εβραίοι από την Πολωνία, από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Τερεζίενσταντ και τις κατεχόμενες από τους Βούλγαρους ζώνες της Ελλάδας (Θράκη) και της Γιουγκοσλαβίας, Ρομά και χριστιανοί Πολωνοί δολοφονήθηκαν από τον Ιούλιο του 1942 έως το Νοέμβριο του 1943. Σήμερα στο Μουσείο της Τρεμπλίνκα παρουσιάζεται η ιστορία του στρατοπέδου και ένα μνημείο αποτελούμενο από στοιβαγμένα ακατέργαστα γρανιτένια μπλοκ, περιτριγυρισμένο από 17.000 πέτρες είναι αφιερωμένο στα θύματα.
Το χωριό Κάνδανος στην Κρήτη καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και 180 κάτοικοί του εκτελέστηκαν σε αντίποινα για την αντίσταση που πρόβαλαν κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης. Οι Γερμανοί τοποθέτησαν στην είσοδο του χωριού επιγραφές, στα γερμανικά και στα ελληνικά, οι οποίες αποτελούν μοναδικά γραπτά στοιχεία για τις καταστροφές που προκάλεσαν. Αντίγραφα των επιγραφών αποτελούν το Μνημείο Κανδάνου στο κέντρο του χωριού.
Στις όχθες του Δούναβη, στο Νόβι Σαντ μια μπρούτζινη σύνθεση ύψους τεσσάρων μέτρων είναι ένα από τα μνημεία της Σερβίας που συγκινούν περισσότερο. Η τοποθεσία δίπλα στο ποτάμι δεν είναι τυχαία. Τον Ιανουάριο του 1942, ο Δούναβης έγινε μαζικός τάφος. Στην αποβάθρα του ποταμού, οι ουγγρικές κατοχικές δυνάμεις πραγματοποίησαν μαζικές εκτελέσεις και έριξαν ανθρώπους στα παγωμένα νερά.
Μέσα σε μόλις τρεις ημέρες από την επιδρομή στο Νόβι Σαντ, πάνω από 1.500 κάτοικοι του εξαφανίστηκαν στα νερά του Δούναβη… γενιές ανθρώπων, μια ολόκληρη πόλη.
Το 1971 ανεγέρθηκε το μνημείο «Οικογένεια», έργο του γλύπτη Γιόβαν Σολντάτοβιτς και το 1992 συμπληρώθηκε με 78 πλάκες που φωτίζουν περαιτέρω το ιστορικό πλαίσιο. Τα θύματα ήταν Σέρβοι, Εβραίοι και Ρομά.
Εικόνες στρατοπέδων εξόντωσης, μαρτυρικών χωριών, στρατιωτικών κοιμητηρίων και μνημείων αφιερωμένων σε ανθρώπους που βίωσαν τη βία από ανθρώπους συνθέτουν την έκθεση φωτογραφίας «Χώροι Μνήμης, Τόποι Μαρτυρίου», η οποία εγκαινιάστηκε χθες στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, στη Θεσσαλονίκη.
Οι φωτογραφίες καταγράφουν τους τόπους όπως τους βιώνουν σήμερα οι επισκέπτες και αποτελούν μέρος δεκαετούς επιτόπιας έρευνας πάνω σε σημεία και τοπόσημα σκοτεινής μνήμης του ευρωπαϊκού χώρου. Η έκθεση φωτογραφίας εντάσσεται στο πρόγραμμα «Δράσεις Ιστορίας, Μνήμης και Πολιτισμού», που αποσκοπεί στην ανάδειξη της κοινωνικής, χωρικής και υλικής μνήμης με έμφαση στην πολιτισμική συνύπαρξη.
Το 2005, στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού προγράμματος νεότητας, ο Νίκος Κοσμίδης επισκέφθηκε πρώτη φορά το Άουσβιτς. Αργότερα, ως συμμετέχων στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, επισκέφθηκε τους χώρους μνήμης με μια άλλη οπτική.
Από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας άρχισε να ασχολείται πιο συστηματικά και τώρα κάνει το διδακτορικό του στη Σχολή Αρχιτεκτόνων με σχετικό αντικείμενο, την έννοια της χωρικότητας της μνήμης.
«Αυτό που προσπαθώ να παρουσιάσω με τις εκθέσεις δεν είναι απλά μία ανείπωτη ιστορία πόνου, αλλά ένα μήνυμα οικουμενικής αλληλεγγύης μεταξύ ανθρώπων που μπορεί να προέρχονται από εντελώς διαφορετικά περιβάλλοντα και μαρτύρησαν», δήλωσε με έμφαση.
«Ο 20ος αιώνας είναι γεμάτος από μαρτύριο, δεν είναι ένας αιώνας ειρήνης. Προσπαθώ να δω τα μνημεία της ιστορίας, χώρους μαρτυρικούς που αναγνωρίζονται ως τέτοιοι», σημείωσε, επισημαίνοντας την εργαλειοποίηση της μνήμης.
«Δεν κλείνει εκεί η βία. Συνεχίζεται για 10,20, 30 χρόνια, μέχρι σήμερα, όταν άνθρωποι δεν μπορούν να βρουν φωτογραφίες και αντικείμενα των παππούδων τους, γιατί τα σπίτια τους κάηκαν», πρόσθεσε.
Συνεργασία δύο φορέων με όραμα τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης
«Η έκθεση φωτογραφίας «Χώροι Μνήμης, Τόποι Μαρτυρίου» είναι ένα έργο βαθιάς ευαισθησίας και ιστορικής συνείδησης, που μας καλεί να σταθούμε με σεβασμό απέναντι στους τόπους που φέρουν τα ίχνη της ανθρώπινης οδύνης», επεσήμανε η διευθύντρια του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα.
Μέσα από τον φακό του Νίκου Κοσμίδη, οι χώροι αυτοί αναδεικνύονται ως τόποι ιστορικής μαρτυρίας και συλλογικού στοχασμού, τόνισε η κ. Παυλίδου, σημειώνοντας ότι η έκθεση εντάσσεται στις δράσεις που τιμούν τη συμπλήρωση 80 χρόνων από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
«Αυτή η διττή συνεργασία αποτελεί για εμάς μια εξαιρετικά ευτυχή συγκυρία και ευχόμαστε να αποτελέσει την αφετηρία για μια σειρά από κοινές δράσεις», ανέφερε.
«Είμαι πολύ χαρούμενη γιατί ξεκινάμε αυτή την υπέροχη συνεργασία που θα οδηγήσει στη βαθιά γνώση της ιστορίας», τόνισε η επιμελήτρια της έκθεσης.
Η σημερινή έκθεση επιχειρεί να φωτίσει τη σύνθετη σχέση ανάμεσα στον χώρο και τη μνήμη, εξήγησε η εκπρόσωπος του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης.
Εκτός από τη φωτογραφία, θα υλοποιηθούν θεματικές ξεναγήσεις για την εκπαιδευτική κοινότητα, καθώς και ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Η μνήμη είναι ένα χάρισμα που διαθέτουμε εμείς οι άνθρωποι, έτσι ώστε, ενθυμούμενοι, να μην οδηγηθούμε ξανά στα λάθη του παρελθόντος, τόνισε η Ελένη Winckel-Μωραΐτου.
Το υλικό της έκθεσης προβληματίζει και αναδεικνύει ότι οι άνθρωποι συχνά δημιουργούν ιδεολογίες που μας καταστρέφουν. Η εκπρόσωπος του Ιδρύματος ανέφερε ενδεικτικά την ιστορία του «Λευκού Ρόδου».
Η σημερινή έκθεση θα διαρκέσει έως τις 31 Ιανουαρίου 2026.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
