Ο Άγνωστος Στρατιώτης αποτελεί ένα από τα πλέον εμβληματικά μνημεία της Ελλάδας, τόπος μνήμης και δημόσιας συζήτησης για τη θυσία, την ταυτότητα και τη σχέση ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Το μνημείο συμβολίζει τους αγνοούμενους νεκρούς ή όσους θυσιάστηκαν σε πολεμικές επιχειρήσεις χωρίς ταυτοποίηση των σωμάτων τους.
Κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1930 και πρόκειται για ένα κενοτάφιο προς τιμή των πεσόντων στους πολέμους. Το πρώτο μνημείο στον Άγνωστο Στρατιώτη του αγώνα του 1821 στήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 1858, με απόφαση του δήμου Ερμούπολης Σύρου. Η απόφαση για την ανέγερση ενός μνημείου στον Άγνωστο Στρατιώτη ελήφθη από τη δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου.
Η έννοια του Άγνωστου Στρατιώτη προέρχεται από μια διεθνή και ευρωπαϊκή παράδοση που έφτασε στην Ελλάδα σε διαφορετικές χρονικές φάσεις. Στην Ελλάδα, ο θεσμός απέκτησε τη δική του συγκεκριμένη μορφή μέσα από το σύμπλεγμα τελετών, μνημείων και δημόσιων πρακτικών που συνδέονται με τους μεγάλους πολέμους του 20ού αιώνα και τη διαμόρφωση της κοινής μνήμης. Το μνημείο που γνωρίζουμε σήμερα ως Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη βρίσκεται μπροστά από τη Βουλή των Ελλήνων και «κοιτάζει» την πλατεία Συντάγματος.
Η θέση του μνημείου είχε υποδειχθεί από τον αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη στη θέση των Παλαιών Ανακτόρων (σημερινή Βουλή των Ελλήνων). Όμως, μετά από έντονες αντιδράσεις, το 1929, στην Ζ΄ συνεδρίαση της Βουλής, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε ότι η καλύτερη θέση ήταν η αρχική στην Πλατεία Ανακτόρων (Συντάγματος), θεωρώντας ότι το μνημείο πρέπει να είναι στο κέντρο της πόλης.
Η επιτροπή ανέγερσης είχε δώσει όλη την ευθύνη κατασκευής στον αρχιτέκτονα Μανώλη Λαζαρίδη. Ο Λαζαρίδης, ως επιβλέπων όλων των εργασιών, είχε αρχικά συνεργαστεί με τον γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο. Παρά τις αρχικές συμφωνίες, τον παραμέρισε εξαιτίας χρηματικής ασυμφωνίας και το 1930 τον αντικατέστησε με τον γλύπτη Φωκίωνα Ροκ.
Το μνημείο είναι μια αστική σύνθεση με αρχές γαλλικής πολεοδομικής παράδοσης και κλασικισμού, συνδυασμένες με το μοντέρνο πνεύμα της Αρ Ντεκό. Κεντρικό θέμα ήταν η ενότητα του μνημείου με την πλατεία Συντάγματος, και η συμβολή στην ανάπλαση της πλατείας Συντάγματος με κύριο άξονα την οδό Ερμού.
Αριστερά και δεξιά της παράστασης έχουν χαραχτεί φράσεις από το έργο του Θουκυδίδη, οι οποίες αποτυπώνουν τη σημασία των θυσιών. Στο μέσο του κενοταφίου χαράχτηκε η φράση: ΕΙΣ ΑΦΑΝΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ.
Στην πλάτη του μνημείου περιλαμβάνονται τα ονόματα τόπων που σχετίζονται με τις μάχες του ελληνικού στρατού. Μετά την απελευθέρωση το 1944, προστέθηκαν τα πεδία των μαχών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και αργότερα οι επιχειρήσεις στην Κορέα. Το 1994, με απόφαση της Βουλής των Ελλήνων, προστέθηκε και το όνομα «Κύπρος».
Η προέλευση της έννοιας του Άγνωστου Στρατιώτη συνδέεται με το ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο όπου τα περισσότερα κράτη υιοθέτησαν αντίστοιχες μορφές μνημονεύσεων για να τιμήσουν τους νεκρούς. Ο Άγνωστος Στρατιώτης αποτελεί έναν συμβολικό κρίκο που συνδέει τα γεγονότα του παρελθόντος με τη συλλογική μνήμη του παρόντος.
Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν στις 25 Μαρτίου 1932 από τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, Ανδρέα Μιχαλακόπουλο, με μεγάλη επισημότητα και συμμετοχή πολλών ξένων αντιπροσωπειών. Την τιμητική φύλαξη του μνημείου ανέλαβε ειδικός στρατιωτικός λόχος της Φρουράς του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Η επάνοδος του Γεωργίου Β΄ το 1935 οδήγησε στη μετονομασία του λόχου σε Βασιλική Φρουρά, ενώ το 1973, επίσημα ονομάστηκε Προεδρική Φρουρά με την ευθύνη της εικοσιτετράωρης τιμητικής φύλαξης του Μνημείου.
ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ ΑΠΕ ΜΠΕ/ΓΕΕΘΑ/STR
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
