Με την ψήφιση του Ν. 5129/2024 για την Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, η Ελλάδα επιχειρεί ένα αποφασιστικό βήμα προς ένα σύγχρονο, ανθρωποκεντρικό σύστημα ψυχικής υγείας. Ο νέος νόμος φέρνει θεσμικές τομές και καινοτομίες, από την ενίσχυση των κοινοτικών δομών έως την πλήρη ψηφιοποίηση, όμως η εφαρμογή του φέρνει και προκλήσεις: αποϊδρυματοποίηση, στήριξη επαγγελματιών, κατάρριψη στερεοτύπων. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο Υφυπουργός Υγείας, Δημήτρης Βαρτζόπουλος μιλά για τα πρώτα δείγματα εφαρμογής, τις δυσκολίες αλλά και το στοίχημα να αποδείξει η κυβέρνηση ότι οι εξαγγελίες μεταφράζονται σε μετρήσιμο αποτέλεσμα.
Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Πάγκαλο
*Από την έντυπη έκδοση της politic στο πλαίσιο της 89ης ΔΕΘ
Η Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης χαρακτηρίστηκε από εσάς ως “σημαντικό βήμα εκσυγχρονισμού”. Υπάρχουν ακόμα κενά από την προηγούμενη φάση; Πώς διασφαλίζεται ότι το νέο σύστημα είναι όντως “δίκαιο και ανθρωποκεντρικό” και όχι απλώς αποδοτικό ή τυποποιημένο;
Το Υπουργείο Υγείας έχει εκπονήσει και υλοποιεί μια συνεκτική, πολυεπίπεδη στρατηγική που αποσκοπεί όχι μόνο στην αποκατάσταση της ψυχικής ευεξίας του πληθυσμού, αλλά και στη δημιουργία ενός σύγχρονου, προσβάσιμου και ανθρωποκεντρικού συστήματος υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Με την ψήφιση του Νόμου 5129/2024 για την Ολοκλήρωση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, η Ελλάδα πραγματοποίησε ένα αποφασιστικό βήμα προς ένα σύγχρονο, δίκαιο και ανθρωποκεντρικό σύστημα ψυχικής υγείας.
Ο Ν. 5129/2024 εισάγει σημαντικές καινοτομίες και θεσμικές τομές, με στόχο τη μετατροπή του υφιστάμενου συστήματος σε ένα αποκεντρωμένο, συμπεριληπτικό και θεραπευτικά πλουραλιστικό οικοσύστημα φροντίδας, με επίκεντρο το ίδιο το άτομο. Οι κύριοι άξονες περιλαμβάνουν:
• Ενίσχυση των κοινοτικών δομών και της πρωτοβάθμιας φροντίδας ψυχικής υγείας, με στόχο την αποϊδρυματοποίηση και την υποστήριξη των ατόμων στον φυσικό και κοινωνικό τους περίγυρο, με την λειτουργία των Πε.Δ.Υ.Ψ.Υ.
-Ολιστική προσέγγιση στις εξαρτήσεις και τις εξαρτητικές συμπεριφορές, μέσω ενός ενιαίου πλαισίου υπηρεσιών, με σεβασμό στη θεραπευτική πολυφωνία, με την λειτουργία του ΕΟΠΑΕ.
-Διασύνδεση της ψυχικής υγείας με κρίσιμους τομείς όπως η εκπαίδευση και η εργασία, για την έγκαιρη πρόληψη, την ενδυνάμωση και την κοινωνική ενσωμάτωση.
-Πλήρης ψηφιοποίηση του τομέα ψυχικής υγείας και εξαρτήσεων, εξασφαλίζοντας διαφάνεια, αξιολόγηση και εξατομικευμένη προσέγγιση στη φροντίδα.
-Θεσμοθέτηση μηχανισμών συμμετοχής των ληπτών υπηρεσιών, ενισχύοντας την αυθεντική συμπερίληψη και τη συνδιαμόρφωση πολιτικής.
Παράλληλα μία από τις πρώτες και καίριες παρεμβάσεις μας ήταν η καθιέρωση της τηλεφωνικής γραμμής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης 10306. Η γραμμή λειτουργεί δωρεάν, ανώνυμα και σε 24ωρη βάση, προσφέροντας στήριξη, συμβουλευτική και πληροφόρηση για οποιοδήποτε ζήτημα ψυχικής υγείας αντιμετωπίζουν οι πολίτες, ανεξαρτήτως ηλικίας ή φύλου.
Έχουν υπάρξει ήδη τα πρώτα δείγματα εφαρμογής του νόμου στην πράξη; Ποια είναι αυτά και πώς σκοπεύετε να αξιολογήσετε την επιτυχία ή την αποτυχία της μεταρρύθμισης;
Με το νόμο 5129/2024 για την Ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης που ψηφίσαμε πρόσφατα τα δύο μεγάλα εναπομείναντα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας μετασχηματίστηκαν σε Πολυδύναμες Νοσηλευτικές Μονάδες Ψυχικής Υγείας Αττικής και Θεσσαλονίκης αντίστοιχα. Αυτό δεν ωραιοποιεί αυτομάτως την κατάσταση, αντιθέτως, εργαζόμαστε με σχέδιο και προχωρούμε αποφασιστικά στην εφαρμογή της ολοκλήρωσης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης για να εξασφαλίσουμε ότι οι δύο Πολυδύναμες Νοσηλευτικές Μονάδες στις δύο μεγάλες πόλεις της χώρας θα προσφέρουν σύγχρονες υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Συγκεκριμένα προβλέπεται η σταδιακή αποϊδρυματοποίηση, η ενίσχυση των κοινοτικών δομών, η προκήρυξη νέων θέσεων επαγγελματιών ψυχικής υγείας και η συνεχής εκπαίδευση του προσωπικού. Θέλουμε δομές ασφαλείς, λειτουργικές και σύγχρονες, που να προστατεύουν τα δικαιώματα των ασθενών και την αξιοπρέπεια των επαγγελματιών.
Η αξιολόγηση της μεταρρύθμισης θα βασιστεί σε συνδυασμό ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών, όπως η μείωση των ακούσιων νοσηλειών, η αύξηση της πρόσβασης σε κοινοτικές υπηρεσίες, η βελτίωση των δεικτών ποιότητας ζωής των ληπτών και η ικανοποίησή τους από τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Παράλληλα, έχει προβλεφθεί ανεξάρτητος μηχανισμός παρακολούθησης και δημόσιας λογοδοσίας, ώστε τα αποτελέσματα να είναι διαφανή και μετρήσιμα.
Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι η αλλαγή κουλτούρας, τόσο εντός του συστήματος όσο και στην κοινωνία. Η μετάβαση σε ένα πλήρως ανθρωποκεντρικό και κοινοτικά προσανατολισμένο μοντέλο απαιτεί χρόνο, συνεχή εκπαίδευση, συνεργασία μεταξύ πολλών φορέων και ξεπέρασμα στερεοτύπων που παραμένουν ισχυρά.
Σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, πώς συμβάλλει το Υπουργείο Υγείας στη συστηματική καταγραφή και αντιμετώπιση περιστατικών βίας και σχολικού εκφοβισμού; Υπάρχει κοινός σχεδιασμός για την πρόληψη και την παροχή ψυχικής υποστήριξης στους μαθητές;
Ήδη διαθέτουμε μια εμπειρία ενός έτους μέσα από δύο πιλοτικές δράσεις – Εξειδικευμένα Κέντρα Ημέρας στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, που λειτουργούν με ειδικές ομάδες street workers. Ο ρόλος τους είναι να καταγράφουν συστηματικά τα περιστατικά βίας και εκφοβισμού, αλλά και να συντονίζουν τους τοπικούς παράγοντες (τοπική αυτοδιοίκηση, κοινωνικές υπηρεσίες, γονεϊκό κίνημα, μαθητικά σωματεία, σχολικές κοινότητες, ενορίες κα.), ώστε να συγκροτείται ένα «τείχος προστασίας» γύρω από τα παιδιά και τους εφήβους. Οι street workers παρεμβαίνουν άμεσα σε περιπτώσεις υψηλού κινδύνου, αναγνωρίζοντας εγκαίρως τις πιο ευάλωτες περιπτώσεις ανηλίκων (μαθητών ή μη) και οικογενειών, ιδιαίτερα σε περιοχές με αυξημένη κοινωνική και οικονομική επισφάλεια, προκειμένου να προληφθεί η εκτροπή σε παραβατική συμπεριφορά.
Μέσα από αυτές τις παρεμβάσεις, συγκροτήθηκαν ομάδες δράσης σε κάθε Διεύθυνση Εκπαίδευσης, με τη συμμετοχή ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, έχει θεσπιστεί το πρόγραμμα «ΦΙΛΙΑ», το οποίο στοχεύει στην πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού μέσα από την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, την ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού, τη λειτουργία ψηφιακής πλατφόρμας και στη Θεσσαλονίκη εφαρμόστηκε πιλοτικά πρόγραμμα Διαμεσολάβησης και ειρηνικής επίλυσης διαφορών), οικοδομούμε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης, όπου Υγεία και Παιδεία συνεργάζονται στενά. Στόχος μας είναι να διασφαλίσουμε ότι κάθε μαθητής έχει έγκαιρη και εύκολη πρόσβαση σε ψυχολογική στήριξη. Για τον λόγο αυτό, στην Τηλεφωνική Γραμμή 10306 έχει ενσωματωθεί ειδική επιλογή αποκλειστικά για παιδιά και εφήβους αλλά και για γονείς, ώστε να λαμβάνουν άμεσα, ανώνυμα και δωρεάν την υποστήριξη που χρειάζονται. Παράλληλα, διασφαλίζουμε ότι τα περιστατικά βίας δεν αποσιωπώνται αλλά αντιμετωπίζονται με επιστημονικό και παιδαγωγικό τρόπο, και ότι καλλιεργείται στα σχολεία μια κουλτούρα συνεργασίας, αλληλεγγύης και μηδενικής ανοχής απέναντι στον εκφοβισμό.
Πώς εντάσσεται, στο πλαίσιο της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, η Βουλευτική σας εκπροσώπηση στη Βʼ Θεσσαλονίκης; Υπάρχει τοπική διαβούλευση ή συνεργασία με δημοτικούς φορείς;
Η βουλευτική μου εκπροσώπηση στη Β΄ Θεσσαλονίκης αποτελεί για εμένα όχι μόνο θεσμική υποχρέωση, αλλά και ουσιαστικό πεδίο εφαρμογής των αρχών της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Πρόκειται για μια περιοχή με ιδιαίτερη σύνθεση – αστικά κέντρα, ημιαστικές ζώνες και αγροτικές κοινότητες – γεγονός που απαιτεί πολιτικές προσαρμοσμένες στις τοπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες.
Σε αυτό το πλαίσιο, έχουμε ήδη ξεκινήσει κύκλους διαβούλευσης με δήμους, κοινωνικές υπηρεσίες, ενώσεις ληπτών και οικογενειών, αλλά και επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Η τοπική αυτή συνεννόηση είναι κρίσιμη, ώστε οι παρεμβάσεις να μην είναι απλώς κεντρικά σχεδιασμένες, αλλά να αντανακλούν τις πραγματικές προτεραιότητες της κοινότητας.
Παράλληλα, συνεργαζόμαστε με τις δημοτικές αρχές για την ανάπτυξη και ενίσχυση κοινοτικών δομών ψυχικής υγείας, όπως κινητές μονάδες, κέντρα ημέρας και ξενώνες, καθώς και για τη στενότερη διασύνδεση με την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και τις κοινωνικές υπηρεσίες των ΟΤΑ. Έτσι διαμορφώνεται ένα πλέγμα παρεμβάσεων που «συναντά» τον πολίτη στον τόπο που ζει και δραστηριοποιείται. Με τον τρόπο αυτό, η Β΄ Θεσσαλονίκης λειτουργεί ως πιλότος τοπικής εφαρμογής της εθνικής στρατηγικής για την ψυχική υγεία, με απτά αποτελέσματα που μπορούν να αποτελέσουν πρότυπο για την υλοποίηση αντίστοιχων δράσεων σε άλλες περιοχές της χώρας.
Ποιο θεωρείτε πως είναι το πιο φιλόδοξο στοίχημα που έχει θέσει η κυβέρνηση στον τομέα της υγείας; Και με ποιον τρόπο θα αποδείξετε στην κοινωνία ότι δεν πρόκειται απλώς για εξαγγελία, αλλά για μετρήσιμο αποτέλεσμα;
Βασικός στόχος του Υπουργείου Υγείας το 2025 είναι η διαρκής ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας τόσο σε επίπεδο υποδομών όσο και σε επίπεδο προσωπικού.
Το 2025 ο προϋπολογισμός για το Ε.Σ.Υ. ξεπερνά για πρώτη φορά τα 3 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτό αντικατοπτρίζει ποσοστό 100% πάνω από τον προϋπολογισμό κατά την περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ. Επιπρόσθετα, προβλέπεται να υλοποιηθούν έργα κτιριακής αναβάθμισης σε Νοσοκομεία και Κέντρα Υγείας του Ε.Σ.Υ. άνω των 500 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ διατίθενται 100 εκατομμύρια ευρώ για την αγορά ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού. Το Ε.Σ.Υ. αλλάζει σταθερά και μεθοδικά με βελτιωτικές κινήσεις.
Η μεγαλύτερη πρόκληση για το 2025 αφορά την επίσπευση σε τρία επίπεδα:
α) προσλήψεις προσωπικού,
β) ενίσχυση εφημεριών και μείωση αναμονής,
γ) αναβάθμιση υποδομών.
Η διαφορά με το παρελθόν είναι ότι η μεταρρύθμιση του Ε.Σ.Υ. δεν παραμένει σε επίπεδο εξαγγελιών. Υπάρχει πλέον θεσμοθετημένος μηχανισμός δημόσιας λογοδοσίας, με την ετήσια παρουσίαση των δεικτών απόδοσης του συστήματος, ώστε οι πολίτες να μπορούν να αξιολογούν στην πράξη αν οι δεσμεύσεις μας υλοποιούνται.
