Αχνός ατμός, μπρούντζινα μπολ, σαπούνια από ροδοπέταλα, ήχοι νερού που πέφτει σε μαρμάρινη λεκάνη. Πίσω από αυτή τη σχεδόν κινηματογραφική εικόνα δεν κρύβεται η Κωνσταντινούπολη των σουλτάνων, αλλά το Βουκουρέστι και το Ιάσιο των Ρωμιών. Σε αυτόν τον κόσμο των χαμάμ στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες μάς ταξιδεύει ο Τούντορ Ντίνου με το νέο του βιβλίο «Τα λουτρά των Ρωμιών στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες», μια έρευνα που αποκαλύπτει την άγνωστη όψη ενός πολιτισμού, όπου η ελληνική επιρροή διαπότιζε κάθε πτυχή της καθημερινότητας – ακόμη και την καθαρτήρια τελετουργία του λουτρού.
Το Κέντρο Επιμόρφωσης και Διά Βίου Μάθησης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, σε συνεργασία με την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, παρουσιάζει το βιβλίο την Παρασκευή 10 Οκτωβρίου, στις 19:30, στην Αίθουσα Διαλέξεων της Ε.Μ.Σ. (Εθνικής Αμύνης 4, 1ος όροφος). Για το έργο του Ρουμάνου καθηγητή θα μιλήσουν οι Φωκίων Κοτζαγεώργης, Γιάννης Επαμεινώνδας και Κωνσταντίνος Θ. Ράπτης, ενώ τον συντονισμό της εκδήλωσης θα έχει η καθηγήτρια Ελένη Γ. Γαβρά.
Ο Τούντορ Ντίνου, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου και κορυφαίος ερευνητής του ελληνισμού των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών, μας ξεναγεί σε έναν άγνωστο και συναρπαστικό κόσμο: εκείνον των φαναριωτικών λουτρών.
Σε αντίθεση με τις άλλες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι Παραδουνάβιες Ηγεμονίες διατήρησαν τον αποκλειστικά χριστιανικό τους χαρακτήρα καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους. Ως εκ τούτου, η κοσμική ανατολίτικη κουλτούρα εισήχθη στις εκβολές του Δούναβη από τους Έλληνες, οι οποίοι από τη δεύτερη δεκαετία του 18ου αιώνα μέχρι και το 1821 είχαν τόσο τη Βλαχία όσο και τη Μολδαβία υπό την εξουσία τους.
Ένα «άγνωστο» κεφάλαιο πολιτισμού
Το βιβλίο του Τούντορ Ντίνου φωτίζει μια πλευρά του φαναριωτικού κόσμου σχεδόν λησμονημένη από την ιστοριογραφία. Όπως εξηγεί ο συγγραφέας, «κανείς ερευνητής δεν είχε ασχοληθεί ως τώρα με τα λουτρά. Κι όμως, πρόκειται για ένα θέμα εξαιρετικά ενδιαφέρον – ακόμη και για το ευρύ κοινό, που έχει εξοικειωθεί με την εικόνα του χαμάμ μέσα από τις τουρκικές τηλεοπτικές σειρές».
Η έρευνα του Τούντορ Ντίνου είναι εντυπωσιακά πολυεπίπεδη: βασίστηκε σε αρχαιολογικά πορίσματα, σε φωτογραφίες του 19ου αιώνα, σε μαρτυρίες περιηγητών και συγγραφέων, αλλά και σε αντικείμενα που εντόπισε σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Μέσα από αυτήν την πολύχρονη έρευνα, ο συγγραφέας ανασυνθέτει την αισθητική, την υλική και την κοινωνική διάσταση του φαινομένου των χαμάμ.
«Στο βιβλίο παρουσιάζω αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν στα λουτρά – από τα μπρούτζινα μπολ με τα οποία οι λουόμενοι έχυναν το νερό, έως τις μεταλλικές σαπουνοθήκες με σταυρούς και ελληνικές επιγραφές, τις ελαφρόπετρες με αργυρή επένδυση και τα σαπούνια που περιλαμβάνονταν στις προίκες των κοριτσιών», αφηγείται.
Το μόνο χαμάμ που σώζεται ακέραιο, όπως αναφέρει, βρίσκεται στο κτήμα της οικογένειας Γκολέσκου, στην τοποθεσία Γκολές, 110 χιλιόμετρα από το Βουκουρέστι – ένα μέρος με ιδιαίτερη σημασία για τον Ελληνισμό, καθώς εκεί συνελήφθη ο ηγέτης της Ρουμανικής Επανάστασης του 1821 Τούντορ Βλαντιμιρέσκου, από τους Φιλικούς Γιωργάκη Ολύμπιο και Γιάννη Φαρμάκη. «Πέρσι οργανώσαμε εκεί μια έκθεση με αυθεντικά αντικείμενα του 18ου και 19ου αιώνα, η οποία συγκίνησε το κοινό και ανέδειξε έναν ξεχασμένο κόσμο», σημειώνει.
Από το χαμάμ στα Λουτρά του Ηρακλή
Το βιβλίο δεν περιορίζεται στα οθωμανικά λουτρά. Ο συγγραφέας εξετάζει και την παράλληλη ανάπτυξη των λουτροπόλεων δυτικού τύπου, στις οποίες συνέρρεαν Φαναριώτες, Έλληνες και Βογιάροι της εποχής. «Οι Ρωμιοί ταξίδευαν σε λουτροπόλεις της Τρανσιλβανίας, όπως τα Λουτρά του Ηρακλή, ή ακόμα και σε φημισμένα ευρωπαϊκά θέρετρα, όπως το Κάρλοβι Βάρι και το Μπάντεν-Μπάντεν», λέει.
Η μελέτη του εντοπίζει επίσης τα πρώτα μεταλλικά νερά των Καρπαθίων, γνωστά για την ποιότητά τους έως σήμερα. «Έλληνες γιατροί και ηγεμόνες ενδιαφέρθηκαν για αυτά τα νερά ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα. Στη Βλαχία του 1830 κυκλοφορούσαν περισσότερα από δεκαπέντε εμπορικά σήματα εμφιαλωμένων νερών – με πήλινα δοχεία εξαιρετικής τέχνης, σφραγισμένα και εισαγόμενα από το Κάρλοβι Βάρι μέχρι το Βουκουρέστι», αφηγείται.
Μια ιστορία που αναδύεται από τον ατμό
Το βιβλίο «Τα λουτρά των Ρωμιών στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες» δεν είναι απλώς μια μελέτη για τα χαμάμ – είναι μια αφήγηση για την πολιτισμική ώσμωση, την καθημερινότητα και τη λησμονημένη πολυτέλεια ενός κόσμου όπου ο Ελληνισμός διαμόρφωσε, με τη δική του σφραγίδα, την αστική κουλτούρα της Ανατολικής Ευρώπης.
Όπως λέει ο Τούντορ Ντίνου, «οι κάτοικοι του Βουκουρεστίου έμειναν άναυδοι μαθαίνοντας ότι γύρω στο 1800 υπήρχαν στο κέντρο της πόλης τέσσερα χαμάμ. Ήταν ένα κομμάτι της ιστορίας τους που είχε εντελώς ξεχαστεί – κι όμως, τώρα προκαλεί ξανά ενδιαφέρον και συγκίνηση».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
