«Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους Έλληνες δημοσιογράφους για τον τρόπο με τον οποίο κάλυψαν το ταξίδι μου. Τώρα που τελείωσε το επίσημο μέρος του ταξιδιού μου, μπορείτε να με φωνάζετε Βαλερύ. Ευχαριστώ» (Εφημερίδα Θεσσαλονίκη, 20/9/75).
Η αυθόρμητη αυτή φράση του Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εσταίν, ειπωμένη στα ελληνικά τον Σεπτέμβριο του 1975, που η δημοκρατία στην Ελλάδα έκανε τα πρώτα της σταθερά βήματα μετά την πτώση της δικτατορίας, συμπυκνώνει το κλίμα οικειότητας και συμβολισμού, που χαρακτήρισε εκείνη την επίσκεψη. Πενήντα χρόνια μετά, το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης τιμά την ιστορική αυτή στιγμή της σύγχρονης διπλωματικής ιστορίας, μέσα από μια φωτογραφική έκθεση, φωτίζοντας ξανά ένα ταξίδι που άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στις ελληνογαλλικές σχέσεις.
Η επίσκεψη μέσα σε μια κρίσιμη πολιτική συγκυρία
Ο Σεπτέμβριος του 1975 βρίσκει την Ελλάδα σε μια περίοδο εντατικής θεσμικής ανασυγκρότησης: έχει ήδη ψηφιστεί το νέο Σύνταγμα, η χώρα αποκτά καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη στην ΕΟΚ, οι δίκες των πρωταιτίων και βασανιστών της Χούντας βρίσκονται σε εξέλιξη και το κυπριακό ζήτημα κυριαρχεί στη διεθνή ατζέντα. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, ο Ζισκάρ ντ’ Εσταίν αποδέχεται την πρόσκληση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, με τον οποίο συνδέεται ήδη από την αυτοεξορία του τελευταίου στο Παρίσι.
Η επίσκεψη, από τις 17 έως τις 21 Σεπτεμβρίου 1975, είχε σαφή στόχο: την επανεκκίνηση των ελληνογαλλικών σχέσεων και τη στήριξη της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας. Η υποδοχή στο αεροδρόμιο της Αθήνας υπήρξε ενθουσιώδης, με το σύνθημα «Ελλάς, Γαλλία, συμμαχία» να κυριαρχεί. Στο δημαρχείο Αθηνών, ο Γάλλος Πρόεδρος δηλώνει ότι επισκέπτεται τη χώρα ως «αδελφός», ενώ εκφράζει αδιαπραγμάτευτη στήριξη στην ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ: δεν θα υπάρξει «κανένα εμπόδιο ούτε από την Ευρώπη ούτε από τη Γαλλία».
Η Le Monde χαρακτηρίζει την επίσκεψη «σημείο εκκίνησης της ενίσχυσης των ελληνογαλλικών σχέσεων».
Στη Θεσσαλονίκη, ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εσταίν υπογραμμίζει τη δυναμική της πόλης, ενώ λίγο πριν αναχωρήσει από τη Μίκρα δηλώνει: «Στην κυριολεξία δέχτηκα την “ επίθεση” του κόσμου. Ήταν κάτι απρόσμενο για μένα και αυτές οι εκδηλώσεις πιστεύω ότι δεν αφορούν αποκλειστικά το πρόσωπό μου, αλλά αντανακλούν την αγάπη του λαού σας απέναντι στη Γαλλία… Η Θεσσαλονίκη στο σημείο αυτό βρίσκεται σαν πρωτεύουσα της Βόρειας Ελλάδας και με τον κόσμο της έχει μεγάλες δυνατότητες να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο, πράγμα για το οποίο χαίρομαι ιδιαίτερα μια και εγώ έγινα Θεσσαλονικέας. Σας ευχαριστώ πολύ» (Εφημερίδα Θεσσαλονίκη, 20/9/75).
Ιστορική η ελληνογαλλική φιλία
Πενήντα χρόνια μετά, σε εκδήλωση, χθες το βράδυ, στο Γαλλικό Ινστιτούτο με αφορμή την έκθεση, ο γενικός πρόξενος της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη Ζαν-Λικ Λαβό τόνισε σε έναν λόγο γεμάτο ιστορική μνήμη και ευρωπαϊκή προοπτική:
«Όταν ο Βαλερί Ζισκάρ Ντ’Εσταίν επισκέπτεται την Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1975, η ελληνική δημοκρατία είχε μόλις αναγεννηθεί. Η επίσκεψή του είναι η πρώτη επίσκεψη αρχηγού κράτους μετά την πτώση της δικτατορίας. Δεν είναι απλώς μια εθιμοτυπική επίσκεψη: εκφράζει την υποστήριξη της Γαλλίας στην επιστροφή της ελευθερίας, στην επιθυμία να συνοδεύσει μια αδελφή χώρα στην επανένταξή της στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Πρόκειται για μια επίσκεψη με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Δίνει το έναυσμα για μια δυναμική που θα οδηγήσει στην ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1981.
Πενήντα χρόνια αργότερα, οι φωτογραφίες και οι εικόνες που παρουσιάζουμε εδώ διατηρούν ανέπαφη τη συμβολική τους δύναμη: αυτή ενός χεριού που απλώνεται, μιας αμοιβαίας εμπιστοσύνης, μιας Ευρώπης που ανοικοδομείται πάνω στη δημοκρατία. Σήμερα, οι ελληνογαλλικές σχέσεις είναι από τις πιο στενές και στρατηγικές της ηπείρου. Τροφοδοτούνται από μια ιστορική φιλία και βασίζονται σε κοινά συμφέροντα, σε ένα κοινό όραμα για τον ρόλο της Ευρώπης και σε μια βούληση για κοινή δράση σε έναν κόσμο που έχει αλλάξει».
Όπως χαρακτηριστικά είπε ο Γάλλος γενικός πρόξενος, «χάρη στο όραμα του Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εσταίν και του Κωνσταντίνου Καραμανλή, πενήντα χρόνια μετά αυτή την ιστορική επίσκεψη, η ελληνογαλλική συμμαχία είναι μία από τις πιο σταθερές στην Ευρώπη. Αντικατοπτρίζει την κοινή μας φιλοδοξία για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις ανθρώπινες και ακαδημαϊκές μας ανταλλαγές, την οικονομική μας συνεργασία και τη συνεργασία των ενόπλων δυνάμεών μας».
Η συμβολή του ντ’ Εσταίν στις ελληνογαλλικές σχέσεις και μια σημαία με την υπογραφή του
Στον χαιρετισμό του στην εκδήλωση, ο υφυπουργός Εσωτερικών (Μακεδονίας και Θράκης) Κωνσταντίνος Γκιουλέκας σημείωσε πως ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εσταίν «συνέδεσε το όνομά του με την πρόσφατη πολιτική ιστορία της χώρας μας» και αναφέρθηκε στην προσωπική του σχέση με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, που υπήρξε καθοριστική σε κρίσιμες στιγμές. Δεν είναι τυχαίο, υπογράμμισε, ότι «η έλευση του Κωνσταντίνου Καραμανλή εκείνο το τραγικό Ιούλιο του 1974 έγινε με το προσωπικό αεροσκάφος» του Γάλλου Προέδρου, γεγονός που συμβολίζει τη βαθιά στήριξη της Γαλλίας στην αποκατάσταση της Ελληνικής Δημοκρατίας. Παράλληλα, σημείωσε ο κ. Γκιουλέκας, η συμβολή του Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εσταίν υπήρξε ουσιαστική στη «θεμελίωση της τελικής πορείας για την ένταξή μας στις ευρωπαϊκές κοινότητες», μια επιλογή στρατηγικής σημασίας για την Ελλάδα.
Ο κ. Γκιουλέκας αναφέρθηκε στο ιστορικό βάθος των ελληνογαλλικών δεσμών, επισήμανε πως η φιλία αυτή συνεχίζεται και σήμερα, αναφέροντας χαρακτηριστικά πως η σύγχρονη στρατηγική συνεργασία αποδεικνύει ότι Ελλάδα και Γαλλία παραμένουν σταθεροί σύμμαχοι, συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν μέσα από μια μακρά σχέση αλληλοστήριξης και κοινών αξιών.
Θυμήθηκε ακόμη πώς ο ίδιος και οι φίλοι του -παιδιά ακόμη- φώναξαν στον Γάλλο πρόεδρο Vive la France (Ζήτω η Γαλλία) καθώς εκείνος αποβιβαζόταν από το αυτοκίνητο στο οποίο βρισκόταν μαζί με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, κοντά στο σημερινό δημαρχείο, για να εισπράξουν ένα πλατύ χαμόγελο από τον ντ’ Εσταίν.
Ο υφυπουργός ανέφερε, επίσης, πως μια ελληνογαλλική σημαία που είχε υπογράψει ιδιογράφως ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εσταίν και είχε δώσει ο ίδιος ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας ως δώρο στον τότε υπουργό Δημοσίων Έργων Νίκο Ζαρτινίδη κοσμεί, σήμερα, το δικό του πολιτικό γραφείο, αφού τού την είχε χαρίσει ως «πολύτιμο κειμήλιο» ο Έλληνας πολιτικός, λίγο πριν από τον θάνατό του. Μάλιστα, απευθυνόμενος στον Γάλλο γενικό πρόξενο, είπε πως η σημαία είναι στη διάθεσή του ώστε να φιλοξενηθεί στη συγκεκριμένη έκθεση.
Η ιστορική μνήμη μιας επίσκεψης που άφησε ανεξίτηλο ίχνος
Η ιστορική μνήμη της επίσκεψης του 1975 δεν στέκεται ως μεμονωμένο γεγονός· εντάσσεται σε μια μακρά παράδοση πολιτιστικών, πολιτικών και στρατηγικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών. Αυτή τη διάρκεια και το βάθος της σχέσης φώτισε στην εκδήλωση ο ιστορικός, αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Στράτος Δορδανάς.
Ο καθηγητής περιέγραψε τον ελληνογαλλικό «άξονα» μιας διαρκούς φιλίας και συνεργασίας, που εκτείνεται από τον αγώνα της ανεξαρτησίας μέχρι την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και μετέπειτα,
Όπως εξήγησε, η Γαλλία αποτέλεσε εργαστήρι των ιδεών του Διαφωτισμού και της Επανάστασης του 1789, που ενέπνευσαν τους Έλληνες επαναστάτες του 1821 και στήριξαν τη νεοσύστατη ελληνική πολιτεία στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτισμικά. Σημαντικό σταθμό στη σχέση αυτή αποτέλεσε η μεταφορά 124 Ελλήνων σπουδαστών με το πλοίο «Ματαρόα» το 1945, μια «σύγχρονη Κιβωτός του Νώε» για τη μεταπολεμική ελληνική διανόηση, αλλά και η φιλοξενία των Ελλήνων εξόριστων κατά τη δικτατορία των συνταγματαρχών.
Η επίσκεψη του Γάλλου προέδρου Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εσταίν στην Αθήνα το 1975 υπήρξε κορυφαίο σύμβολο της ελληνο-γαλλικής σύμπλευσης. «Δεν θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί με πιο εμφαντικό τρόπο αυτή η ελληνο-γαλλική σύμπλευση σε όλες τις μεγάλες στιγμές του απώτερου παρελθόντος από την παρουσία του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εσταίν στην Αθήνα στις 17 Σεπτεμβρίου 1975, όντας ο πρώτος αρχηγός κράτους που επισκέφθηκε την Ελλάδα μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Τα λόγια του κατά την παράθεση επίσημου δείπνου από τον ομόλογό του Κωνσταντίνο Τσάτσο λειτούργησαν εκείνες τις στιγμές ως βάλσαμο στις ελληνικές ψυχές και αποτέλεσαν τον προάγγελο για την επιστροφή της Ελλάδας εκεί όπου ανήκε: στην ευρωπαϊκή οικογένεια και στο δημοκρατικό κεκτημένο. Σύμφωνα με τον Ζισκάρ ντ’ Εσταίν με το πέρας στης ομιλίας του: «Αναλογιζόμενος όλα αυτά που ενώνουν ανέκαθεν τις δύο χώρες μας, καθώς και τις νέες δυνατότητες που ανοίγονται στη νέα φιλία τους […] σας ζητώ να διαβιβάσετε στον ελληνικό λαό το μήνυμά μου: ‘Να ξέρετε και να υπολογίζετε ότι είμαστε οι φίλοι σας’», σημείωσε ο καθηγητής.
Η γαλλική στήριξη ήταν καθοριστική και για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ το 1979, με τον Ζισκάρ ντ’ Εσταίν να υπογραμμίζει ότι «η Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα δεν θα ήταν Ευρώπη».
Κλείνοντας την ομιλία του, ο ιστορικός παρέπεμψε στα λόγια του συναδέλφου του καθηγητή Ευάνθη Χατζηβασιλείου, ο οποίος σε μικρό τιμητικό σημείωμά του με την αγγελία του θανάτου του Γάλλου πολιτικού που χαρακτήρισε μια ολόκληρη εποχή, αναφέρει: «Την ώρα της κοίμησής του, η Ελλάδα είναι ευγνώμων. Όλη η χώρα εκφράζει τη θλίψη για την απώλεια του μεγάλου Γάλλου, του μεγάλου Ευρωπαίου, του μεγάλου φίλου. Ενός ανθρώπου αντάξιου του μεγαλείου της Γαλλίας, αντάξιου του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ενός ηγέτη της Ευρώπης μας».
Το «παρών» στη χθεσινοβραδινή εκδήλωση -εκτός του υφυπουργού κ. Γκιουλέκα- έδωσαν ο συντονιστής του Γραφείου Πρωθυπουργού στη Θεσσαλονίκη Γιάννης Παπαγεωργίου, ο βουλευτής του Κινήματος Δημοκρατίας Μιχάλης Χουρδάκης, ο πρύτανης του ΑΠΘ, καθηγητής Κυριάκος Αναστασιάδης, η διευθύντρια της Υπηρεσίας Διεθνών Σχέσεων του ΥΠΕΞ Κατερίνα Τσαπικίδου, εκπρόσωποι του διπλωματικού σώματος, της τοπικής αυτοδιοίκησης, του οικονομικού γίγνεσθαι της πόλης κ.ά.
Η ταυτότητα της έκθεσης
Αίθουσα Allatini-Dassault, Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης
Τετάρτη – Πέμπτη – Παρασκευή | 18:00-21:00
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
