της απεσταλμένης μας Βαρβάρας Καζαντζίδου
Για 1.600 χρόνια παρέμενε σιωπηλή. Όμως από τη στιγμή που ακούστηκε ξανά η «φωνή» της, η έντασή της ολοένα αυξάνεται. Με πρωτοβουλία της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, ένα αρχαίο ελληνικό όργανο βρίσκει ξανά θέση σε μερικές από τις πιο εμβληματικές μουσικές σκηνές του κόσμου, συστήνοντας τον ξεχασμένο του ήχο σε κοινά που για πρώτη φορά το ανακαλύπτουν.
Απόγευμα Πέμπτης, στο Πάρνου της Εσθονίας, ο Νίκος Ξανθούλης στέκεται στην κεντρική θέση της σκηνής, πλαισιωμένος από τη συμφωνική ορχήστρα. Κρατά στα χέρια του μια επτάχορδη αρχαία ελληνική λύρα. Εδώ και καιρό ανυπομονούσε να συμπράξει για πρώτη φορά με τον διεθνούς φήμης βιολονίστα Daniel Hope (Ντάνιελ Χόουπ), που επρόκειτο να βρίσκεται δίπλα του στην πρόβα που προηγείται της αποψινής συναυλίας της ΚΟΘ στο Μέγαρο Μουσικής του Πάρνου, καθώς και στην αυριανή, στην πρωτεύουσα της χώρας, Ταλίν. «Δεν τον έχω δει ακόμα, αλλά βλέπω την παρτιτούρα και φαντάζομαι πώς θα είναι.» Παρόλα αυτά, μια ξαφνική ασθένεια κράτησε τον Χόουπ μακριά από τη σκηνή και το σολιστικό μέρος του βιολιού θα ερμηνεύσει τελικά ο εξάρχων της ΚΟΘ Αντώνης Σουσάμογλου, διατηρώντας ζωντανή την καλλιτεχνική συνομιλία που είχαν όλες οι πλευρές οραματιστεί.
Λίγες εβδομάδες νωρίτερα είχε προηγηθεί η εμφάνιση της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης στη Χρυσή Αίθουσα Musikverein της Βιέννης, στο πλαίσιο των δράσεων διεθνοποίησης και εξωστρέφειας της ΚΟΘ, που υλοποιούνται με το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» και τη χρηματοδότηση της Ε.Ε. Εκεί, στην παγκόσμια πρεμιέρα της «Μπαλάντας της Εφέσου», ο διάσημος Τούρκος πιανίστας και συνθέτης Fazıl Say (Φαζίλ Σέι) παρουσίασε το πρώτο από τα δύο έργα που γράφτηκαν κατά παραγγελία της ΚΟΘ ειδικά για το αρχαίο ελληνικό όργανο, μαγεύοντας το κοινό με ήχους που απλώθηκαν σε μια αίθουσα όπου οι παραστάσεις λύρας κοσμούν σχεδόν κάθε γωνιά. Στην Εσθονία, η ΚΟΘ συνεχίζει την πορεία αυτή με μια δεύτερη παγκόσμια πρεμιέρα, αυτή τη φορά με έργο του Αμερικανού συνθέτη Lowell Liebermann (Λόουελ Λίμπερμαν), ο οποίος πρόσθεσε στα σολιστικά όργανα και το βιολί.
Ο Νίκος Ξανθούλης περιγράφει τις ιδιαίτερες συνθήκες συνεργασίας με τους δύο δημιουργούς. «Στην πρώτη περίπτωση, πήγα στην Κωνσταντινούπολη, στο σπίτι του Φαζίλ Σάι. Καθίσαμε περίπου πέντε ώρες και ενώ έπαιζα, εκείνος παρατηρούσε προσεκτικά τη θέση των χεριών μου και σημείωνε. Το τελικό έργο είχε μεσογειακή και ανατολίτικη διάθεση, με αρκετά στοιχεία τζαζ». Με τον Λίμπερμαν, που ζει στο Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. «Μου τηλεφώνησε και με ρώτησε πώς μπορεί να έχει μια λύρα στα χέρια του. Του έστειλα μία εγώ και αφού την έλαβε, κάναμε τρία video calls όπου του έδειχνα πώς την κρατάω, ποιες είναι οι δυνατότητές της, ποιοι συνδυασμοί είναι δυνατόν να παιχτούν». Το αποτέλεσμα, όπως λέει, είναι «κάτι μεταξύ ευρωπαϊκού έως …Χόλυγουντ».
Όπως τονίζει, το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί που κλήθηκαν να γράψουν για την αρχαία λύρα, δεν γνωρίζουν το όργανο. «Αυτό όμως είναι ταυτόχρονα θετικό, γιατί δίνει τη δυνατότητα να σε οδηγήσει σε δρόμους σκέψης που εσύ, ως ο παίκτης του οργάνου δεν θα πήγαινες», σημειώνει. ‘Αλλωστε και ο ίδιος ο Νίκος Ξανθούλης, ως τρομπετίστας, λειτούργησε περίπου έτσι ως προς τον χειρισμό του οργάνου και τις ανεξερεύνητες ιδιότητές του.
Η προσωπική αποστολή του Ν. Ξανθούλη για την «ανάδυση» της λύρας
Η προσπάθεια του Νίκου Ξανθούλη να αναδείξει την αρχαία ελληνική λύρα ξεκίνησε το 2010, όταν αφιερώθηκε στη μελέτη του οργάνου. Το πρώτο σολιστικό έργο για λύρα, το «Κοντσέρτο για αρχαία λύρα και συμφωνική ορχήστρα», παρουσιάστηκε στην Πολωνία και στο Βερολίνο το 2015. «Για μένα η λύρα είναι μια ιδεολογία. Ενώ τον 5ο-6ο αιώνα μ.Χ. εξαφανίζεται, γιατί ταυτίζεται με τον παγανισμό και δεν το επιτρέπει ο Χριστιανισμός, συνεχίζει να είναι το σύμβολο της μουσικής. Αυτή η ιδεολογία με έκανε να το προσεγγίσω κι ενώ στην αρχή θεωρούσα ότι θα φτάσω σε αδιέξοδο, κατάλαβα τελικά ότι δεν υπάρχει αδιέξοδο. Υπάρχει μόνο η επιθυμία», σημειώνει ο μουσικός, σολίστ και συνθέτης.
Σήμερα, η κίνηση γύρω από την αρχαία ελληνική λύρα ολοένα και δυναμώνει. Στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης λειτουργεί Κέντρο Δια Βίου Μάθησης με επιμορφωτικό πρόγραμμα για την αρχαία ελληνική λύρα, με σπουδαστές από όλο τον κόσμο. Ιδρύθηκε ακόμα το International Lyre Society (ILS), ένα διεθνές δίκτυο που ενώνει όσους εργάζονται σοβαρά πάνω στο όργανο, στο οποίο ήδη, πριν καν επικοινωνηθεί αρκετά, έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον περίπου 60 άτομα. Επιπλέον, μέσα από τη μέθοδο για τη βελτίωση τεχνικής που έχει αναπτύξει ο κ. Ξανθούλης έχουν αναδειχθεί διπλωματούχοι μουσικής στην αρχαία λύρα.
«Αυτήν τη στιγμή είναι γύρω στα έξι άτομα που μπορούν να παίξουν αρχαία λύρα σε οποιοδήποτε διεθνές φεστιβάλ. ‘Αλλοι δεκαπέντε παίζουν πολύ καλά και σχεδόν τριάντα γνωρίζουν να παίζουν», λέει, επισημαίνοντας ότι ο αριθμός είναι σημαντικός, αν αναλογιστεί κανείς ότι πριν από είκοσι χρόνια δεν υπήρχε κανένας. Η λύρα, που σίγησε επί αιώνες, αποκτά πλέον μια νέα ζωή, με τον ήχο της να ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
