Τα χάνια ή Καραβάν Σεράγια, οι χανιτζήδες, οι αγωγιάτες και οι περιηγητές, αποτελούσαν ένα ιδιαίτερο κόσμο που καθόριζε τους δρόμους του εμπορίου και τις μετακινήσεις για αιώνες. Στην Ήπειρο, υπήρχαν πολλά, μικρότερα ή μεγαλύτερα χάνια που βρίσκονταν σε επιλεγμένα σημεία και ανήκαν κυρίως σε γαιοκτήμονες.
Ο Αρτινός ιστορικός ερευνητής Φώτιος Βράκας έχει πραγματοποιήσει έρευνες σε ελληνικά και ξένα αρχεία και παραθέτει σημαντικά στοιχεία για τη ζωή στα χάνια, από τον 17ο έως τον 20ο αιώνα. Τα χάνια ήταν πρόχειρα πανδοχεία που προσέφεραν νυχτερινό κατάλυμα και ασφάλεια κυρίως στους οδοιπόρους.
Η ατμόσφαιρα στα χάνια ήταν απλή, με έναν ή δύο ορόφους και μεγάλες αυλές, οι οποίες περιλάμβαναν καπηλειό, στάβλο για τα ζώα και δωμάτια στον όροφο. Ο καθαρισμός του στάβλου γινόταν με μεγάλες σκούπες και τις κοπριές τις μάζευαν οι κάτοικοι των κοντινών χωριών.
Το Καραβάν Σεράι του Γοργόμυλου, μεταξύ της Σαλαώρας στην Άρτα και των Ιωαννίνων, αποτέλεσε σημαντικό σημείο εμπορίου για αιώνες. Το χάνι αυτό είχε χωρητικότητα 70 ζώων και προσέφερε δωμάτια για ξένους και ντόπιους. Κατά τη διάρκεια των πολέμων, βρέθηκε στο επίκεντρο των επιχειρήσεων.
Πέντε ήταν τα βασικά στελέχη που απαιτούνταν στα χάνια, με τον χανιτζή να έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς επίσης και άλλες ειδικότητες σημαντικές για την ομαλή λειτουργία του χώρου. Ο χανιτζής έπρεπε να είναι διπλωμάτης, εχέμυθος και αποδεκτός από την κοινωνία.
Οι πελάτες περιλάμβαναν αγωγιάτες και περιηγητές, οι οποίοι διανυκτέρευαν συχνά σε χάνια όπως το Χάνι του Καρβασαρά και το Χάνι στα Πέντε Πηγάδια. Ο 19ος αιώνας υπήρξε εποχή αυξημένης επισκεψιμότητας στην Ήπειρο, με πολλούς ξένους επισκέπτες να φτάνουν στην περιοχή.
Τα χάνια χρησιμοποιούνταν και σε χάρτες πολεμικών επιχειρήσεων, παρέχοντας καταλύματα σε στρατιώτες και επαγγελματίες. Οι πληροφορίες που παρέχονταν από τους χανιτζήδες στους ταξιδιώτες ήταν πολύτιμες, καθιστώντας τους ένα σημαντικό κομμάτι της τοπικής κουλτούρας.
Τα στοιχεία της έρευνας για τα χάνια παρουσιάστηκαν σε εκδήλωση του Ιστορικού, Λαογραφικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Δυτικού Ξηροβουνίου, με στόχο να ταξιδέψουν τους ντόπιους και τους επισκέπτες στην Ήπειρο μιας άλλης εποχής.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
