Στην άκρη της ορεινής Ξάνθης, φωλιασμένο μέσα σε μια αγκαλιά από έλατα και καστανιές, το Άνω Καρυόφυτο μετρά 81 χρόνια μνήμης από τη σφαγή που σημάδεψε την ύπαρξή του. Ήταν Σεπτέμβριος του 1944, όταν τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής εισέβαλαν στον μικρό οικισμό και άφησαν πίσω τους καμένη γη και σιωπή. Οικογένειες ξεκληρίστηκαν, σπίτια πυρπολήθηκαν, άνθρωποι εκτελέστηκαν, πολλοί εκ των οποίων γυναίκες και παιδιά.
Στις 12 και 13 Σεπτεμβρίου, η κοινότητα του Άνω Καρυόφυτου και ο δήμος Ξάνθης θα τιμήσουν τα θύματα αυτής της μαύρης σελίδας της τοπικής ιστορίας. Για πρώτη φορά, οι εκδηλώσεις θα πραγματοποιηθούν με τη σύμπραξη τοπικών φορέων, ειδικών σε θέματα ιστορικής μνήμης, πανεπιστημιακών και ενεργών πολιτών, με στόχο όχι μόνο τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, αλλά κυρίως την ανάδειξη του αιτήματος αναγνώρισης του Άνω Καρυόφυτου ως μαρτυρικού χωριού από την Πολιτεία.
Η κοινότητα του Άνω Καρυόφυτου δημιουργήθηκε από πρόσφυγες που προέρχονταν από το Καρά -Τεπέ της Νικομήδειας στη Μικρά Ασία και από την περιοχή της Ραιδεστού στην Ανατολική Θράκη. Με κόπους και αγώνα, οι οικογένειες δημιούργησαν ξανά τη ζωή τους στη νέα πατρίδα, ώσπου την περίοδο 1941-1944, η κοινότητα γνώρισε τις βιαιοπραγίες της βουλγαρικής κατοχής. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1944, οι κατακτητές το έκαψαν σχεδόν ολοκληρωτικά και εκτέλεσαν 36 αμάχους. Τις πρώτες πρωινές ώρες, αντάρτικες ομάδες, που αποτελούνταν από κατοίκους της περιοχής που κατέφυγαν στην οροσειρά της Ροδόπης για να αποφύγουν τα καταναγκαστικά έργα (ντουρντουβάκια), επιτέθηκαν στη βουλγαρική μονάδα που έδρευε στον οικισμό. Στη συνέχεια, κατέφθασαν ενισχύσεις των κατοχικών δυνάμεων και ακολούθησαν εκτελέσεις όσων αμάχων δεν πρόλαβαν να διαφύγουν.
Οι πολύτιμες μαρτυρίες των διασωθέντων
Τα γεγονότα εκείνης της δραματικής ημέρας διηγήθηκαν στην ομάδα του προγράμματος «Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού» και της πλατφόρμας mnemonikon.gr, οι τελευταίοι επιζώντες της σφαγής. Το υλικό των συνεντεύξεων θα περιληφθεί στον φάκελο, τον οποίο θα καταθέσει ο δήμος Ξάνθης στο υπουργείο Εσωτερικών, με αίτημα την αναγνώριση του Άνω Καρυόφυτου ως μαρτυρικού τόπου.
«Οι μαρτυρίες αποτυπώνουν το διπλό χτύπημα που γνώρισαν οι κάτοικοι: πρώτα πρόσφυγες από τις πατρογονικές τους εστίες και έπειτα η σφαγή του 1944», αναφέρει ο υπεύθυνος του προγράμματος Νίκος Κοσμίδης και συνεχίζει: «Ο κόπος είκοσι χρόνων για ανάκαμψη χάθηκε μέσα σε μια μέρα. Εκείνη την τραγική ημέρα ακολούθησαν χρόνια πένθους, ανέχειας και ξενιτιάς στα μεγάλα αστικά κέντρα. Συχνά μένουμε μόνο στα γεγονότα της απάνθρωπης κατοχικής βίας στους μαρτυρικούς τόπους και λησμονούμε τον κοινωνικό, ψυχολογικό, οικονομικό και δημογραφικό αντίκτυπο που είχε στις κοινότητες.
Και, δυστυχώς, οι κοινότητες αυτές ήταν πάρα πολλές.»
Τα περισσότερα από τα σημερινά σπίτια χτίστηκαν στη θέση των καμένων κατοικιών, ενώ στη μνήμη των παλαιότερων ακόμα διασώζονται οι διάσπαρτες τοποθεσίες όπου ετάφησαν οι εκτελεσμένοι άμαχοι, μεταξύ των οποίων ηλικιωμένοι, γυναίκες και μικρά παιδιά. Όλα αυτά τα χρόνια η μνήμη των θυμάτων κρατήθηκε ζωντανή μέσα από το πένθος των οικογενειών και τις δημόσιες τελετές. Στην πλατεία του χωριού υψώθηκε μνημείο με τα ονόματά τους. Ανάμεσα σε αυτά και εκείνο του Βούλγαρου κατοχικού προέδρου, ο οποίος επίσης εκτελέστηκε επειδή διαμαρτυρήθηκε για τη βαναυσότητα των συμπατριωτών του.
Συλλογική προσπάθεια για αναγνώριση ως μαρτυρικός τόπος
Μετά την πανδημία του κορονοϊού, κάτοικοι και φορείς ξεκίνησαν μια προσπάθεια ανανέωσης του τρόπου μνημόνευσης και σύνδεσης της τοπικής συλλογικής μνήμης με την εμπειρία άλλων μαρτυρικών τόπων της χώρας. Τον Ιούλιο, με πρόσκληση του δήμου Ξάνθης, συστάθηκε επιτροπή για την επεξεργασία του αιτήματος. Όπως επισημαίνει ο δήμαρχος Ξάνθης Ευστράτιος Κοντός, «ο δήμος τιμά εμπράκτως τη μνήμη των θυμάτων. Η τραγική εκείνη σελίδα υπενθυμίζει τη διαρκή αξία της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης. Η μνήμη των θυμάτων μας καλεί σε συνεχή εγρήγορση απέναντι στη λήθη». Ο δήμος Ξάνθης αποδέχτηκε την πρόταση των κατοίκων του Άνω Καρυόφυτου και του προγράμματος Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού να αναλάβει την συστηματική ανάδειξη και προστασία της ιστορικής μνήμης. «Το αφιέρωμα αποτελεί κορυφαία στιγμή τιμής και συλλογικής περισυλλογής, καθώς προβάλλει την ιστορική αλήθεια. Από τη δοκιμασία των θυμάτων αντλούμε δύναμη για ένα μέλλον με θεμέλιο την ειρήνη», συμπληρώνει ο δήμαρχος Ξάνθης.
Στην προσπάθεια συμμετέχει ενεργά και το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης (ΙΘΤΠ). «Η ιστορική μνήμη των θυμάτων της βουλγαρικής κατοχής πρέπει να μείνει άσβεστη, ώστε οι νέοι της περιοχής και της χώρας να γνωρίζουν ότι η ελευθερία έχει τίμημα ώστε να μην επαναληφθούν τέτοιες τραγωδίες. Μόνο εάν γνωρίζουμε την ιστορία, μπορούμε να πορευθούμε με σχετική ασφάλεια στο μέλλον», υπογραμμίζει ο διευθυντής του ΙΘΤΠ Ανδρέας Ματζάκος.
Στο κέντρο αυτής της πρωτοβουλίας βρίσκονται οι απόγονοι των θυμάτων και των επιζώντων, οι οποίοι εκφράζουν τις ευχαριστίες τους προς τους συντελεστές της όλης προσπάθειας. Ο πρόεδρος του Συλλόγου Απογόνων Προσφύγων Άνω Καρυόφυτου Βύρων Βερρόπουλος σημειώνει την ανάγκη δικαίωσης των θυμάτων μέσω της καταγραφής, της τεκμηρίωσης, της προβολής και της διάχυσης της ιστορίας, και εν τέλει της επίσημης αναγνώρισης. Όπως τονίζει, στο πλευρό της κοινής προσπάθειας βρίσκονται όλα τα μέλη, οι φίλοι και οι κάτοικοι του χωριού, που με άσβεστο ζήλο συμβάλλουν προς αυτήν την κατεύθυνση.
Από την πλευρά της, η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Κατοίκων και Φίλων Άνω Καρυόφυτου Πηνελόπη Βερβερίδου αναφέρει τη διαρκή τους μέριμνα «για την καθαριότητα, την ανάπλαση και την αξιοποίηση κοινόχρηστων χώρων του οικισμού, όπως της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου και του μνημείου που βρίσκονται στην πλατεία του χωριού». Ο σύλλογος ανέλαβε την διαμόρφωση του παλιού δημοτικού σχολείου (υπήρξε έδρα των βουλγαρικών δυνάμεων) σε λαογραφικό μουσείο.
«Το φετινό αφιέρωμα επιδιώκει όχι μόνο την απόδοσης τιμής και την διατήρηση της μνήμης, αλλά και τον ανοιχτό διάλογο για το πώς διαχειριζόμαστε σήμερα τους μαρτυρικούς τόπους», σημειώνει ο κ. Κοσμίδης. Η εκδήλωση της ερχόμενης Παρασκευής (12 Σεπτεμβρίου) θα ενώσει εμπειρίες από την Αν. Μακεδονία και Θράκη, τη Στερεά Ελλάδα και την Κρήτη, σε συνδυασμό με την ευρωπαϊκή διάσταση των πολιτικών μνήμης. Για τα θέματα αυτά θα μιλήσουν ο Δρ. Κωνσταντίνος Ζορμπάς, διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης, η Δρ. Βασιλική Λάζου, διδάσκουσα στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ και πρόεδρος των Φίλων Μουσείου Εθνικής Αντίστασης και Σύγχρονης Ιστορίας Ρούμελης και ο Νίκος Κοσμίδης, υποψήφιος διδάκτορας Αρχιτεκτονικής στο ΔΠΘ. Ειδική αναφορά στο μαρτυρικό Δοξάτο Δράμας θα κάνει ο δήμαρχος Γιώργος Βογιατζής.
Οι δράσεις του Σαββάτου (13 Σεπτεμβρίου), εμπλουτίζουν την ετήσια τελετή μνήμης, με τη διοργάνωση ιστορικού περιπάτου στα ίχνη της σφαγής, συνοδεία του επιζώντος Κωνσταντίνου Γιατζουράκη, καθώς και με την οργανωμένη ξενάγηση στο παλιό δημοτικό σχολείο, όπου εκτελέστηκαν οι άμαχοι.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
